تأملي در هستي شناسي نظم كيهاني در تفكر پيشامدرن با تكيه بر نقش كانوني هرم بزرگ هستي

Introduction to the Ontology of Cosmic Order in Pre-modern Thinking

«هرم بزرگ هستي»، بنيادي ترين طرح وجودشناختي انديشه سنتي است كه بر اساس آن، هستي، مركب از زنجيره عظيمي از پيوندهاي متوالي انگاشته مي شود كه در نظمي سلسله مراتبي، از ناقص ترين موجود تا كامل ترين آن­ها تداوم يافته است. قرائت هاي گونا گون از اين طرح وجودشناختي كه بر اساس تلقي هاي متفاوت از وجود و مراتب آن قوام يافته، به تلويح و يا به تصريح پيش فرض همه نظام هاي اسطوره اي، فلسفي، ديني، سياسي و اجتماعي در دوران پيش­مدرن بوده است. هرم بزرگ هستي، در اغلب تمدن هاي پيش­مدرن، به مثابه نماد نظم كيهاني، نمايان­گر سيري نزولي است كه از راس هرم، رو به سوي قاعده آن، پديد آورنده جهاني غيرمادي و آنگاه مادي است. اين سير نزولي، در عين حال كه لطافت محض را به تدريج به غلظت و سختي بدل مي كند، از وحدت محض رو به سوي كثرت، از عدم تعين رو به سوي تعين، از مطلق به نسبي و از ساحت عريان وجود رو به سوي استتار آن در حركت است. نگارنده در اين مقاله، به منظور ارائه تصويري روشن از جايگاه و نحوه نشر باور به هرم بزرگ هستي در بستر تاريخ انديشه و تمدن بشري در دوران پيشامدرن، نخست به نحوي كاملاً مختصر به جايگاه و نحوه تلقي مهم ترين آيين ها و مكتب­هاي انديشگي شرق در اين باره خواهد پرداخت و آنگاه ردپاي تلقي سلسله مراتبي از هستي را در بستر انديشه غربي پي خواهد گرفت و در نهايت به نحوه نگرش طلايه داران سه مكتب اصلي فلسفه در تمدن اسلامي يعني ابن سينا، سهروردي و ملاصدرا در باب هرم بزرگ هستي خواهد پرداخت تا از اين رهگذر، به تحليلي جامع از نقش و جايگاه هرم بزرگ هستي در برقراي نظم كيهاني در انديشه انسان دوران پيشامدرن دست يابد.

The "Great Pyramid of Being"(GPB) is the most fundamental ontological plan of traditional thought. According to this plan، being is consisted of a large chain of consecutive connection which extends from the most imperfect to the most perfect entity in a hierarchical order. Various readings of the GPB are based on different conceptions of being and its degrees. GPB is the basic assumption of all mythical، philosophical، religious، political and social systems، all default in the pre-modern period. In this article، in order to provide a clear picture of GPB and its situation and gradual growth in the context of the history of ideas in the pre-modern era، firstly will be considered hierarchical order of being in the context of eastern religions and then in the context of Western thought and finally in the realm of Islamic philosophy specially according to Avicenna، Suhrawardi and Mulla Sadra’s ideas. We are aimed to bring a comprehensive analysis of the role of GPB in composing the cosmic order in thought of pre-modern man.