مطالعه بينامتني تمثيل در معارف بهاءولد و مثنوي مولانا

Intertextuality of Allegory in Baha Walad's Ma'aref and Rumi's Masnavi

معارف بهاءولد يكي از مهمترين آثاري است كه بر مثنوي تاثير شگرفي داشته است و تاكنون درباره برخي از وجوه اين تاثيرگذاري مطالعه نشده است؛ تمثيل از اين جمله است. در اين تحقيق ضمن لحاظ نظريه بينامتنيت، تاثيرگذاري معارف بر مثنوي بررسي شده است وبراي دقت نتايج، از نرم افزارهاي عرفان 3 و مثنوي نور نيز بهره گرفته شده است. تطبيق شواهد نشان مي دهد كه مولانا در مقوله تمثيل از جنبه هاي گوناگوني از بهاءولد متاثر بوده است؛ نخست اينكه در معارف و مثنوي نگرش فلسفي مشتركي به مقوله تمثيل وجود دارد. ديگر اين كه از نظر ساختاري، شيوه «تمثيل هاي پياپي» و مبتني بر «تداعي» در هر دو اثر به كار رفته است. همچنين، بنياد تمثيل هاي مشترك هر دو اثر بر دو گونه گزاره تعليمي و تعليمي- فلسفي است. بررسي شيوه استدلال در اين دو اثر نشان مي دهد كه در گزار ه هاي تعليمي- فلسفي، شبكه استدلال گسترده تر است و تمثيل هاي اخلاقي با گزاره اي كه به يكي از موضوعات انسان و درون او مرتبط است، آغاز مي شود و نتيجه آن ها اثبات يكي از موازين حِكمي و تربيتي انسان است، اما در تمثيل نوع دوم، مقدمه يا گزاره شامل حُكمي درباره هستي يا عناصر هستي است و بر قاعده اي كلي تاكيد دارد و به كمك آن قاعده، سرنوشت و هدف انسان نيز تبيين شده است. از اين نظر مي توان تمثيل هاي نوع اول را تعليمي و نوع دوم را باورساز و نمايشگر جهان بيني و دورنمايي دانست كه گوينده سعي دارد بر اساس آن مخاطب را اقناع كند.

One of the primary texts exerting influence on Masnavi is Baha Walad's Ma'aref، yet it has not been extensively studied. Allegory is one important aspect of Ma'aref which is analyzed in this paper probing the influence of Baha Walad's Ma'aref on Masnavi. This influence takes different shapes، chief among them being allegory. Ma'aref and Masnavi both have a philosophical look at allegory; in both works، allegory is based on two types of propositions: pedagogical and philosophical-pedagogical. Since allegory is a kind of reasoning، it can also be observed from this perspective. An analysis of reasoning in the two works shows that in the philosophical-pedagogical type of allegory، the network of reasoning is more extensive. This study also shows that the allegories dealing with morality begin with one of the issues that is related to man and his inner world. These morality allegories aim at proving either pedagogical or educational principles with regard to human beings. The pedagogical allegories، however، are based upon a proposition that is about existence or about the elements of existence emphasizing a universal or inclusively general rule to help human destiny as well as his purpose. Consequently، the first type of allegory can be called pedagogical and the second type pedagogical-ideological referring to an ideology and ideological horizon with which the speaker tries to satisfy the audience.