قضيه حقيقيه و خارجيه در حديث مفهوم شناسي، پيشينه و قاعده اوليه

در اصول فقه، به قضايايي كه دايره عمل آنها، به زمان، مكان و مخاطبِ ‫خاص منحصر است و حكم آن جنبه عمومي ندارد، «قضيه خارجيه» اطلاق مي‫شود و در مقابل آن، «قضيه حقيقيه» قرار دارد. اين دو اصطلاح، توسط آخوند خراساني از دانشِ منطق وارد مباحث اصول‫ فقه شد و پيش از آن، فقها اصطلاح «قضيهٌ في واقعه» را استفاده مي‫كردند كه تفاوت‫هايي با قضيه خارجيه دارد. اختصاص يك روايت به موقعيت و شرايط خاص، از صدر اسلام وجود داشت؛ هرچند اين اصطلاحات، مربوط به زمان تدوين دانش‫هاست. در نگاه ظاهري، به صرف احتمال مختص بودن يك روايت به شرايط خاص، قضيه خارحيه مطرح مي‫شود؛ درصورتي‫كه قاعده اولي، اشتراك در موضوعات و احكام است. تعريف و تبيين اين اصطلاح ‫ها، در كلمات علما مطرح است؛ ولي به شكل متمركز، به مفهوم ‫شناسي اين اصطلاح‫ ها و تفاوت آن با يكديگر و همچنين، پيشنيه مفصل آن و تبيين قاعده اولي در اين زمينه، پرداخته نشده است.