بررسي نقد سيدعبدالاعلي سبزواري بر مباني توحيد در حكمت متعاليه

Sabzevari's Critical Review in Principles of Unity in Transcendental Philosophy

فلسفه اسلامي، با صدر المتالهين شيرازي (ره) در نتيجه قول به اشتراك معنوي وجود، تشكيك و اصالت آن و تحت تاثير انديشه عرفا، با تفسيري از توحيد آشنا شد كه از آن به بعد نظر غالب حكما در اين بحث گرديد. اين نظريه همان وحدت وجود است كه صدرالمتالهين، با تبيين آن بر اساس مباني فلسفه خويش، آن را به عنوان ناب-ترين نظريه توحيد به فلسفه اسلامي عرضه كرد. وحدت وجود آن قدر در فلسفه و انديشه فلاسفه نفوذ پيدا كرد كه از آن به توحيد اخص الخواصي تعبير گرديده، در حالي كه توحيد مورد اعتقاد فلاسفه سابق، به توحيد عوام تعبير شده است. اما سيدعبدالاعلي سبزواري(ره) با ابتناي به قرآن و سنت و پيرو نفي سنخيت بين واجب و ممكن، اشتراك لفظي و اصالت ماهيت، بياني كاملاً متفاوت از توحيد صدرايي ارائه مي دهد. وي كامل ترين و بهترين بيان توحيد را در قرآن و سنت مي داند؛ توحيدي كه نه تنها وحدت وجود نيست بلكه مخالف و مقابل وحدت وجود است. بر مبناي ايشان وحدت وجود نه تنها توحيد حقيقي نيست بلكه «لاتوحيد» است. اگر چه سخن از توحيد حقيقي مجالي فراخ تر مي طلبد، اما مقاله حاضر سعي دارد با تبيين مباني هر يك از اين دو نظريه توجه مخاطب را به اين نكته جلب كند كه كدام يك از دو نظريه فوق، شايسته مقام جلال و جمال الهي است.

Tawhid raised in Mulla Sadra's philosophy was the prevailing opinion of the philosophers after him. It is the pantheism، which Mulla Sadra explainedon the basis of his philosophy and presentedas the purest doctrine of Tawhid to Islamic philosophy.His pantheism is so influenced on philosophers that it was called Tawhid for the most special people، while in the former philosophers، the pantheismis interpreted as vulgar Tawhid. But Syyed Sabzevari Based on the Quran and Sunnah and rejecting congruity between the necessary being and the possible، verbal sharing and originality of essence، presents a completely different version of Mulla Sadra's Tawhid. He observes the most complete and best expression of Tawhid in the Quran and Sunnah; whichnot only isn’tpantheism، but also is contrary to pantheism. In his view، the pantheism is not Tawhid، but not- Tawhid. This paper examines the Tawhid of Mulla Sadra and Sabzevari، in order to find which of themis correspond to God's disposition.