بررسي سير تحول طلاكاري قرآن‌هاي موزۀ آستان قدس رضوي از ابتدا تا دورۀ قاجار

Evolution of illumination on Qurans of AstanQodsRazavi from the begining to Qajar period

قرآن كريم پراهميت‌ترين متن اسلامي است كه همواره از ابتداي دورۀ اسلامي تاكنون اقوام مختلف جهان اسلام از جمله ايرانيان را بر آن داشته كه بالاترين هنر خود را در آراستن آن به كار گيرند. هنرمندان ايراني پس از اسلام هر ورق قرآن را با استفاده از طلا تبديل به اثري نفيس در نهايت زيبايي كرده‌اند. هدف از انجام اين پژوهش مشخص نمودن روند تزئين قرآن‌ها با طلا بوده و اين پرسش مطرح است كه در طي قرون اسلامي ميزان به كارگيري طلا براي آراستن قرآن‌ها تا چه اندازه تغيير كرده است. در گنجينه قرآن‌هاي موزۀ آستان قدس رضوي سير تحول طلاكاري قرآن‌ها از دوران اوليۀ اسلامي تا دورۀ قاجار به طور آشكاري مشهود است. با استفاده از اين منبع پرشكوه، سير تغييرات تزئين با طلا مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. در آغاز، فقط بخش‌هاي كوچكي در قرآن‌ها تذهيب مي‌شد، ولي در دوره‌هاي بعد اين تزئين گسترش پيدا كرده و پيدايش تدريجي آرايه‌ها ديده مي‌شود كه در ابتدا تك رنگ بوده و در طي قرون الوان ديگري به آنها افزوده شده به طوريكه اوج تذهيب و طلاكاري قرآن را در دوره صفوي شاهديم و از آن پس به دليل رواج چاپ سنگي در دورۀ قاجار تزئين قرآن‌ها كاهش مي‌يابد. با مطالعه اين سير تحول در‌مي‌يابيم كه طلاكاري قرآن‌ها نسبت به دوران اوليه اسلامي سير صعودي و پيشرونده داشته است. اين دريافت، افق جديدتري را نسبت به زيبايي‌شناسي هنر اسلامي پيش رو قرار داده و تأثير دوره‌هاي تاريخي مختلف بر آن را تبيين مي‌كند. رويكرد اين پژوهش تاريخي بوده و به شيوه توصيفي- تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و مطالعات ميداني صورت گرفته است.

Quran is the most important text in Islam that made variant nations of Islamic world such as Iranain people to apply their best of art in decorating it. After beginning of Islam, Iranian artists had made every sheet of Quran as an exquisite work of art in the end of beauty by using gold. The aim of this study is defining the process of decorating Qurans by gold and the question is that the amount of gold to adorn Qurans how much has changed over the centuries. In Astan Qods Razavi’s museum of Qurans, it is apparent obviously evolution of Quran gilding from the early Islam to Qajar period. In this research using this splendid source, the trend of changes in decorating with gold is studied. At first few section in Qurans were illuminated but in later periods this illumination was expanded and gradually arrays were being seen which were monocolor in first and then other colors were added to them as the climax of illuminating and gilding Quran is in Safavid period and since then because of domination of lithography in Qajar period illuminating Qurans has decreased. By surveying this evolution, we found that gilding Qurans had raising and progressive process in comparison with early Islamic period. This discernment puts ahead a new horizon for aesthetics of Islamic art and explains influence of various historical period. Approach in this research is historically and it is done by descriptive-analytical method using library references and field studies.