بررسي براهين عقلي عصمت امام از ديدگاه سيد مرتضي و قاضي عبدالجبار

A Survey of Rational Arguments for Imam's Infallibility from the Viewpoints of Sayyed Murtazā and Qāzi 'Abduljabbār

از براهين عقلي عصمت امامت مي‌توان به برهان امتناع تسلسل ائمه، وجوب حفظ شريعت و وجوب پيروي امام اشاره كرد كه علماي مذهب اماميه به آن استدلال كرده‌اند. از طرف ديگر، ديگر مذاهب اسلامي همچون معتزليان، اعتبار چنداني براي عصمت قائل نيستند و سعي كرده‌اند به براهين عصمت امام از جمله سه برهان مذكور اشكال وارد كنند. اين مقاله پس از بيان كليات و معرفي مختصر دو كتاب المغني و الشافي و تعريف عصمت، سه برهان عقلي مذكور را از نگاه دو دانشمند امامي و معتزلي (سيد مرتضي و قاضي عبدالجبار) مورد تبيين و بررسي قرار مي‌دهد كه در طي اين مسير روشن خواهد شد كه اشكالات قاضي نمي‌توانند نافي براهين مزبور باشند؛ چراكه در برهان امتناع تسلسل تكيۀ علماي اماميه بر خطاكار بودن امت است نه مسئلۀ اقامۀ حدود، در برهان حفظ شريعت نيز جايگزين‌هاي پيشنهادي قاضي عبدالجبار نمي‌تواند جانشين مناسبي براي حفظ شريعت باشد و در برهان پيروي از امام، عدم پيروي از امام در موارد خطاي او، درواقع تقليل جايگاه امامت به حساب مي‌آيد. با اين وجود، برخي پاسخ‌هاي سيد مرتضي نيز به تكميل و توضيح بيشتري نياز دارد.

Among lots of rational arguments for Imam's infallibility one can pick up impossibility of progression of Imams; incumbency of preservation of Sharī'a; and incumbency of conformity with Imam –for which Imami scholars have always argued enthusiastically. On the other hand, other Islamic denominations including Mu'tazila do appropriately not valorize the infallibility, and have strived to object to the arguments for Imam's infallibility such as the abovementioned ones. Having put forward a sketch of and an introduction to the two books, namely al-Mughnī and al-Shāfī, along with a definition of infallibility, this article will explain and illustrate the aforementioned rational arguments from the viewpoints of the two scholars. Alongside this argumentative route, it will be clarified that Qāzī's objections cannot undermine the arguments because, while dealing with the argument for impossibility of progression, the main emphasis of Imami scholars has been placed upon people's fallibility not upon the problem of punishments accomplishment (Iqāmat al-hudūd). Furthermore, in the argument for preservation of Sharī'a, Qāzī's proposed alternatives cannot be sufficient in order to preserve Sharī'a, and in the argument for incumbency of Imam's conformity, one's failure to follow Imam can be justifiably interpreted as undervaluing Imamate. Nonetheless, some of Sayyed Murtazā's responses stay in need of further illustrations.