تحليل كهن‌الگويي الهي نامه ي عطار (داستان زن صالحه) بر اساس نظريات يونگ

Archetypal Analysis of the “Story of the Righteous Woman” Based on Jungian Ideas

نقد كهن‌الگويي يكي از رهيافت‌هاي اصلي نقد ادبي معاصر و مبتني بر نقد روان‌شناختي است كه به كشف ماهيت كهن‌ الگوها و نقش آن‌ها در ادبيات مي‌پردازد. آثار عرفاني همچون بسياري از آثار ادبي ديگر منعكس كننده نمادين كهن‌ الگوهاست. بررسي موردي حاضر خوانشي يونگي از داستان زن صالحه در الهي نامه عطار است. در پژوهش حاضر سعي شده تا با رويكردي توصيفي-تحليلي و روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي، مباني نظري ديدگاه يونگ و كهن‌ الگوهاي مورد نظر او به اختصار معرفي شوند. اين پژوهش با محور قراردادن شخصيت‌ها، موقعيت‌ها و نمادهاي كهن‌الگويي به تحليل داستان مي‌پردازد و نشان‌دهنده قابليت‌هاي بالاي اين اثر در حيطه ناخودآگاه روان آدمي و سرشار از كهن‌الگوها است. آن‌چه از پژوهش حاضر مستفاد مي‌شود اين است كه حكايت مورد بحث از ظرفيت بالاي تاويل بر مبناي نظريات روان‌كاوانه يونگ برخوردار است. زن صالحه كه كهن‌الگوي قهرمان در شخصيت او حاكم است در موقعيت كهن‌الگويي سفر با طي كردن فراز و فرودهاي مختص اين كهن‌الگو و پشت سر گذاشتن نيروهاي ناخودآگاه جمعي نظير پير دانا، ولادت مجدد، آنيموس، سايه و پرسونا به مرحله خودشناسي و فرديت دست يافته و مراحل سلوك را به بهترين شكل به سرانجام رسانده است.

Archetypal criticism is an important approach in contemporary literary criticism exploring the nature of archetypes and their roles in literature. Like many other literary works, mystical works symbolically reflect archetypes. The present study is a Jungian reading of the “Story of the Righteous Woman” in Attar’s Ilahi Nameh. In the present research, the authors have endeavored to briefly introduce theoretical foundations of Jung’s viewpoint and the archetypes he took into consideration with a descriptive-analytic approach. Focusing on the characters, situations, and archetypal symbols, the study aims at analyzing the story, illustrating not only the powerful capabilities of the work in the field of human unconscious, but also the great number of archetypes employed. The righteous woman who is the heroin goes on a quest overcoming the collective unconscious forces such as the sage, rebirth, animus, shadow, and persona, achieving awareness and individualism. Thus she accomplishes the stages of solook (sacred journey) in the best way possible.