راهنماي عملي در روش‌هاي پژوهش كيفي ، معرفي و نقد كتاب راهنماي عملي تحليل گفت‌وگو ، گفتمان و سند

شكست نسبي روش‌هاي كمي در علوم­ انساني و اجتماعي، زمينه را براي گسترش روش‌هاي كيفي آماده كرده‌است. عدد، شمارش، اندازه‌گيري و سنجش در رابطه با رفتارها و گرايش ­‌هاي انساني، نتوانستند واقعيت او را به‌خوبي بازنمايي كنند. نگاه كيفي، نگاه متّكي ­بر تعيين شاخص‌ها، ارزيابي رفتارها و طبقه‌­بندي گرايش‌ها است. به­‌همين‌­دليل از نگاه ‌استقرايي بهره‌­مند شده‌است. اگر نگاه قياسي را يك نگاه كلان، ثابت، تاريخمند و تعميمي بدانيم، نگاه ‌استقرايي ويژگي موقعيتي، جزئي، غيرتعميمي، غيرتاريخمند و سيال دارد. اين ويژگي اگرچه منطق ثابت پيروي از يك نظريه يا يك رويكرد را به­ چالش كشيده‌ و ثبات لازم براي تثبيت يك نگاه علمي را دچار نوسان كرده‌است، اما زمينه را براي بروز و ظهور نظريه‌هاي گوناگون مرتبط با موقعيت‌ها و شرايط خاص هر منطقه و فرهنگ فراهم كرده‌ كه خود مي­تواند در ظهور نوعي از استقلال فكري، هويتي و فرهنگي تأثيرگذار باشد. يكي از روش‌هاي مهم كيفي كه تحولي اساسي در فهم جهان متن به­وجود آورده، تحليل گفتمان است. تحليل گفتمان، روشي است كه علاوه­‌بر متن به فرامتن و زمينۀ خلق متن نيز توجه اساسي دارد، موضوعي كه در هيچ­يك از روش‌هاي كيفي به‌­اين‌­اندازه موردتوجه نبوده‌است. بيشتر يا تقريباً همۀ كتاب‌هايي كه درمورد تحليل گفتمان ترجمه شده‌­اند، بيانگر رويكردهاي نظري و نه­‌چندان روشن اين روش كيفي است. به‌­عبارت‌­ديگر، روشي مشخص و قابل­‌پيروي همانند روش‌هاي كمي نداشته‌­اند. اين معضل روشي، زمينه را براي برداشت‌هاي گوناگون در تحليل گفتمان به‌­وجود آورده و تَشتُّت فراواني را در اين رابطه ايجاد كرده‌است. كتاب راهنماي عملي تحليل گفت‌وگو، گفتمان و سند نوشته تيم رَپلي با ترجمۀ عبدالله بيچرانلو، در تلاش است كه يك روش عملي و كاربردي را در اين رابطه ارائه كند كه بتوان آن را در سه حوزۀ مرتبطِ گفت‌وگو، گفتمان و سند به‌كار گرفت. به­‌دليل اهميت اين رويكرد روشي و نگاه كاربردي به آن، در اين‌جا به معرفي و نقد كتاب يادشده مي­پردازيم. البته نقد يك كتاب به‌­معناي كاستن از ارج و اهميت آن نيست، بلكه زمينۀ لازم را براي رشد بهتر علمي و عملي ـ­كه در گسترش و غني­‌سازي دانش اهميت به‌سزايي داردـ مهيا مي‌كند.