تحول وجودي معرفت شناختي نفس بر اساس عقل فعال ملاصدرا و مقايسه آن با مفهوم مطلق هگل

The Ontological and Epistemological Transition of the Soul: A Comparison between Mulla Sadra’s Active Intelligence and Hegel’s Absolute Geist

ملاصدرا با معرفي وجود أنفسي عقل فعال در اشراق الثالث شاهد سوم از مشهد سوم الشواهد الربوبيه نظرگاهي نو در صيرورت نفس پديد آورد. گرچه وجود في نفسه عقل فعال عين وجود آن براي نفس و شأني از شئون آن است، اما غايت و كمال، نفس نيز به شمار مي آيد. از اين لحاظ تأثير و انفعال نفس از وجود أنفسي عقل فعال و سرانجام اتصال و اتحاد نقس با آن توجيه مي شود. بر اين اساس عقل فعال هم فاعل وجود نفس و هم غايت آن است. از نظر گاه هگل نيز «مطلق» ماهيت يكساني با سوژه دارد، اين طبيعت «سوژه» است و غايت سوژه، مطلق شدن است. گويي مطلق نيز شأني از شئون سوژه است. «نفس»، در نتيجه به معقول خود خود انديش: روح» و خود آگاهي محض، تبديل مي شود و با آن اتحاد مي يابد. در اين تحول، سبب و غايت، هويت واحدي دارند. مطلق، خودش را از رهگذر خودآگاهي مي آفريند تا در فرآيندي زمانمند، روح شود. هدف مقاله حاضر، تحليل و تطبيق اين دو نظر گاه و تحليل اين نكته است كه به رغم تفاوت ها، با استفاده از مفهوم خودآگاهي، دگرگوني شناختي نفس را تبيين مي كنند.

By putting forward a divine introvertive existence of the active intelligence within his book entitled al-Shawādhid al-Rubūbiyya, the third Ishrāq (illumination) of the third Mashhad, Mulla Sadra has brought forth a novel theory of the transition and/or becoming process of soul. Although the active intelligence’s existence-in-itself is the same exactly as its mode of existence for the soul and as one of the modes of the soul’s modes, it can be recognized also as the soul’s telos and perfection. Accordingly, there arises some kind of justification for the soul’s passivity and affection generated from the divine introvertive existence of active intelligence, and for the soul’s attachment and unity with the active intelligence. Hereupon, the active intelligence acts simultaneously as the agent of the soul’s existence as well as its telos. To Hegel, “the Absolute” wholly shares its essence with the subject; here lies the nature of the subject and the subject’s telos is to become absolute as though the Absolute is a mode among many other ones of the subject. Consequently, the “soul” intelligibly becomes and unite with the self-thinking self (Geist) or pure self-consciousness. In this transformation, the respects of causation and telos are both identical. The Absolute constitutes itself through self-consciousness so as to become Geist on a temporal process. The aim of this article is to analyze and yield an exact comparison between the two theories, and to clarify that both of them, despite their differences, explain the soul’s epistemic alteration by exploiting the concept of self-consciousness.