عذاب جاويدان: عدالت و عشق الهي

Eternal Punishment: Divine Justice and Divine Love

براساس آموزه‌هايِ دينيِ اديان بزرگ توحيدي، خداوند در جهان ديگر و در روز داوري بر اعمال و نيات همگان داوري خواهد كرد و اين داوري عادلانه است. او به هر عملي، حتي كوچك‌ترين آن‌ها، رسيدگي خواهد كرد و جزاي همگان را خواهد داد و از جمله، برخي گناهكاران را به عذاب جاويدان محكوم خواهد كرد. در مورد اين آموزه ديني دست‌كم دو اشكال مهم طرح شده است: 1. عذاب جاويدان با عدالت الهي ناسازگار است؛ 2. عذاب جاويدان با عشق الهي ناسازگار است. متفكراني چون آنسلم و جاناتان ادواردز سعي كرده‌اند سازگاري عذاب جاويدان با عدالت خدا را نشان دهند و آكويناس هم بر سازگاري عذاب جاويدان و عشق الهي استدلال كرده است. در سنت اسلامي نيز تلاش‌هايي براي طرح بحث از امكان سازگاري عذاب جاويدان اخروي با عدل الهي شده است كه از نمونه‌هاي برجسته و متأخر آن ديدگاه مرتضي مطهري در عدل الهي است. در اين مقاله، استدلال مي‌كنم كه گرچه همه اين استدلال‌ها ميزان قوت و ضعفشان يكسان نيست، همه آن‌ها در پاسخ اخلاقي موجه به اشكال‌هاي طرح‌شده، ناكام مي‌مانند.

According to the doctrines of great monotheistic religions, God will fairly judge on the deeds and intentions of all people on the Day of Judgment in hereafter. He will reckon all deeds, even the tiniest ones, will do justice to everyone according to their acts, and will condemn some sinners to eternal punishment. There seems to be at least two important problems about this religious doctrine: First, the eternal punishment is inconsistent with divine justice; second, eternal punishment is inconsistent with divine love. Theologians and thinkers such as Anselm and Jonathan Edwards have tried to prove the consistency of eternal punishment with divine justice. Aquinas has also provided some arguments for the consistency of divine love with eternal punishment. There have also been endeavors in Islamic tradition to argue that the eternal punishment is consistent with divine justice; among the main and recent examples is Motahhari’s view in his book "Adl-e Elahi" (Divine Justice). Examining and comparing the main arguments presented against the two mentioned problems, the present paper argues that all of these arguments fail to provide justified moral answers to the problems, though they differ in terms of their merits and demerits.