تحليل فضايي و سطح‏بندي شاخص‌هاي بهداشتي- درماني با استفاده از GIS (مطالعه موردي: شهرستان‌هاي استان آذربايجان‏شرقي)

عموماً سطح توسعه يافتگي در بين بخش هاي مختلف اقتصادي يك كشور همانند مناطق آن يكسان نيست، بلكه در بخش‌هاي آموزشي، خدمات بهداشت و درمان، خدمات و رفاه اجتماعي، كشاورزي و صنعت يك كشور عدم تجانس و ناهمگني به چشم مي خورد. يكي از مسايل و معضلاتي كه پيش روي برنامه ريزان منطقه اي وجود داشته، رشد و توسعه نابرابر مناطق است، به طوري كه با نگاه به توزيع فضايي خدمات در مناطق مشخّص مي شود كه اين فعاليت ها به شكل متوازني توزيع نشده اند. به همين خاطر از جمله معيارهاي معمول در برنامه ريزي منطقه اي، سطح بندي نواحي بر اساس برخورداري از شاخص هاي مختلف توسعه است. خدمات بهداشت و درمان يكي از اركان اصلي توسعه محسوب مي شوند و ارايه خدمات بهداشت و درمان در مناطق مختلف باعث كاهش فقر مي شود، لذا شرايط را جهت تربيت و رشد سرمايه انساني و توسعه اقتصادي و اجتماعي در مناطق مختلف كشور را فراهم مي نمايد. پژوهش حاضر با بهره گيري از دو تكنيك تحليل عاملي و تحليل خوشه اي و استفاده از 22 شاخص بهداشتي به تحليل و سطح-بندي شاخص هاي بهداشتي- درماني شهرستان هاي استان آذربايجان شرقي مي پردازد. رويكرد حاكم بر اين پژوهش توصيفي، تحليلي و علّي و از نوع كاربردي- توسعه اي است و براي تهيه نقشه ها از نرم افزار Arc/GIS بهره گرفته شده است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد شاخص-هاي بهداشت و درمان در استان آذربايجان شرقي به صورت متوازن توزيع نشده و اختلاف فاحشي بين شهرستان هاي استان از نظر توسعه خدمات بهداشتي ملاحظه مي شود. شهرستان هاي تبريز و جلفا به ترتيب در بالاترين و پايين ترين سطح قرار گرفته اند و نتيجه به كارگيري تكنيك تحليل عاملي، شهرستان ها را در 4 سطح ورا توسعه، فرا توسعه، ميان توسعه و فرو توسعه قرار داده كه شهرستان تبريز در سطح ورا توسعه و شهرستان هاي آذرشهر، بناب، جلفا، چاراويماق، ورزقان، هريس و هشترود در سطح فرو توسعه واقع شده اند. با استفاده از تكنيك تحليل خوشه اي و ترسيم نمودار دندروگرام، شهرستان هاي استان در 4 گروه همگن طبقه بندي شده اند. در پايان نيز پيشنهاداتي جهت بهبود وضعيت نواحي محروم ارايه گرديده است.