بررسي دمايي اثر ساز و كار جوي- دريايي خزر در بارش‌هاي سنگين و فوق سنگين سواحل جنوبي آن

ابرناكي و بارش از مهم‌ترين ويژگي‌هاي اقليمي سواحل جنوبي خزر محسوب مي‌شود. گستردگي درياي خزر در راستاي عرض جغرافيايي در شمال ايران، وجود رشته كوه بلند البرز در جنوب، در زمان عبور سامانه‌هاي چرخندي مهاجر و استقرار الگوهاي همديد واچرخندي شمالي، شرايط مناسبي را براي رخداد رويداد‌هاي بارشي سنگين‌تر سواحل جنوبي خزر فراهم مي‌كنند. هدف از اين تحقيق، بررسي ساز و كار جوي- دريايي خزر در ايجاد گروه‌هاي بارشي سنگين و فوق سنگين همرفت و غير همرفت سواحل جنوبي آن، با استفاده از اثر مستقل و متقابل دماي سطح دريا و دماي هواي 2 متري است. بر اساس بارش روزانه هفت ايستگاه همديد شمال ايران در سال‌هاي1360 تا 1383، پايگاه داده رويدادهاي بارشي سواحل جنوبي خزر تشكيل و با در نظر گرفتن 25 و50 درصد احتمال وقوع رخداد آنها، رويدادهاي بارشي فوق‌سنگين و سنگين منطقه، آماده شد. در هردو گروه بارشي، با استفاده از شناسه همديد ابرهاي پايين، بارش‌هاي همرفت و غيرهمرفت تفكيك شدند و متغير‌هاي بيشينه، ميانگين و سطح فراگيري منطقه‌اي رويدادهاي بارشي سنگين‌تر سواحل جنوبي خزر، پس از ترسيم نقشه‌هاي روزانه هم‌بارش منطقه در هر كدام از چهار گروه بارشي سنگين و فوق سنگين همرفت و غير همرفت، محاسبه شد. ازسوي ديگر، داده‌هاي روزانه دماي سطح دريا و داده‌هاي6 ساعته دماي هواي 2 متري درياي خزر در همين دوره زماني براي 719 نقطه روي درياي خزر با فواصل 0.25 درجه از سايت‌هاي www.ncdc.noaa.gov وwww.dss.ucar.edu استخراج شد. ميانگين تفاوت بين دماي هواي 2 متري و دماي سطح دريا در روز‌هاي مورد بررسي روي درياي خزر، به عنوان شاخص دريافت فعالانه رطوبت به دست آمد و روابط بين اين شاخص، دماي سطح دريا و بارش‌هاي سنگين‌تر منطقه بررسي شد. نتايج نشان مي‌دهد كه در ساز و كار جوي - دريايي، وجود سه شرط اصلي براي ايجاد بارش‌هاي سنگين و فوق سنگين منطقه الزامي است. اين شرايط عبارتند از: افزايش تدريجي دماي سطح دريا همراه با آرايش مناسب از شمال تا جنوب، افزايش ميانگين دماي سطح دريا و افزايش اختلاف ميانگين دماي هواي 2متري و دماي سطح درياي خزر (شاخص دريافت رطوبت). اين شاخص كه مهمترين عامل محسوب مي‌شود، در گروه بارشي فوق سنگين كم‌تر از سنگين و در بارش‌هاي غير همرفت كم‌تر از هم‌رفت است.