بررسي وضعيت قنوات و آبياري در اراضي كشاورزي مربوط به آنها در استان سمنان

Evaluation of Performance of Qanats and Irrigation in Their Downstream Lands in Semnan Province

قنات يكي از شگفت انگيزترين سازه ها براي استخراج آب زيرزميني در مناطق خشك و نيمه خشك است. در استان سمنان، 607 رشته قنات با تخليه متوسط 93/5 ميليون متر مكعب در سال وجود دارد. در پژوهش حاضر، وضعيت 15 رشته قنات و وضعيت آبياري در اراضي كشاورزي مربوط به آنها در اين استان بررسي و برخي راهكارها براي بهبود وضعيت قنات هاي مورد مطالعه ارائه گرديده شده است. در اين تحقيق، وضعيت آبدهي قنات ها و تغييرات كمي و كيفي آب آنها، راندمان كاربرد و كارآيي مصرف آب در اراضي پايين دست قنات ها ارزيابي شد. نتايج نشان داد كه عدم تامين اعتبار كافي به علت كمبود منابع مالي، ريزش كوره ها و ميله ها به خاطر عدم تجهيز مناسب، عدم استفاده از مصالح و پوشش هاي لازم، عدم نگهداري صحيح و مناسب قنات ها، عدم ايجاد تمهيدات لازم براي جلوگيري از ورود سيلاب ها به داخل قنات ها، تعدد مالكين و بروز مشكل در هماهنگي آنها و مهاجرت به شهرها از مهمترين عوامل كاهش آبدهي و تخريب قناتهاي منطقه بودند. تغييرات هدايت الكتريكي و pH آب قناتها در بلندمدت ناچيز بود. متوسط راندمان كاربرد آب در اراضي پايين دست قناتها 51/6 درصد و در اراضي پايين دست چاه ها 45/5 درصد به دست آمد. متوسط بهره وري مصرف آب در اراضي پايين دست قنات ها براي محصولات مختلف 0/63 كيلوگرم بر متر مكعب برآورد گرديد. ايجاد تشكل هاي قوي براي مشاركت هرچه بهتر مالكين در بهره برداري و نگهداري قنات ها، لايروبي منظم، كول گذاري كوره، طوقه چيني ميله ها، لوله گذاري در كوره و نصب شير فلكه در مظهر قنات، احداث حوضچه هاي ذخيره آب قنات ها، ايجاد تناسب بين نياز آبي محصولات و آب داده شده در اراضي پايين دست قناتها از مهم ترين راهكارهاي عملي و اجرايي براي بهبود وضعيت قنات ها هستند.

Qanat is one of the most surprising structures that is used for extraction of underground water in arid and semi-arid regions. There are 607 qanats in Semnan province, providing a total discharge of 93.5 million m3 of water per year. In this research, existing conditions and irrigation in agricultural fields of 15 qanats of Semnan province were studied and some executive strategies were recommended to improve qanats’ performance. , quantity and quality changes of qanat water, application efficiency and water productivity downstream the studied qanats were evaluated. Results showed that insufficient credit, tunnel and wells collapsing due to lack of necessary construction and resistant covering, entrance of flood into qanats, numerous owners and rural migration were the most important reasons of discharge reduction and qanats destruction. Variations of EC and pH in qanats water were relatively low for a long period of time. Average of application efficiency in cultivated lands downstream the studied qanats was about 51.6%. Whereas it was 45.5% downstream the studied wells in the same regions. Average water productivity for various crops was 0.63 kg/m3. Establishment of strong groups to better partnership of owners in operation and maintenance of qanats, regular dredging, tunnel staining, well covering, tunnel tubing and fixing valve in qanat outlet, construction of qanat water reservoir and establishment of proportion between crops water requirement and amount of irrigation water in downstream lands of qanats are the most important practical strategies for improving qanats conditions.