تبيين جايگاه خدا در انسان شناسي ملاصدرا

Explaining the God’s Position in the Anthropology of Mullah Sadra

خداوند و تصوري كه در حكمت متعاليه از او وجود دارد، مهم ترين نقش را در انسانشناسي ملاصدرا ايفا مي كند. از نظر ملاصدرا تمامي كائنات جلوه هاي مختلف خداوند هستند و انسان، كامل ترين جلوه اوست كه در آيات قرآني به خليفه الهي و امانت دار خداوند توصيف شده است. مهم ترين مباني ملاصدرا در انسان شناسي، اصالت وجود، وحدت تشكيكي وجود و حركت جوهري است. وي نفس انساني را در بستر حركت جوهري داراي مراتب ماده، مثال و عقل دانسته و در نهايت به مقام فوق عقل دست مي يابد. داشتن مراتب گوناگون، خدشهاي بر وحدت نفس وارد نمي سازد همانطور كه خداوند هم داراي جلوه هايي از عقل، مثال و ماده بوده؛ ولي اين منافي با وحدت او نيست. وحدت خداوند، وحدت حقه است و انسان نيز وحدتي ظل وحدت حقه خداوند دارد. تناظر خداوند و انسان به اين مسئله ختم نمي شود: در نگرش صدرايي همانطور كه خداوند خالق و مبدع هستي است، انسان نيز به عنوان خليفه و جانشين وي داراي اين ويژگي است؛ يعني با قوه تخيل خود، وجودات ذهني را در سرزمين خيال مي آفريند، تفاوت تنها در اين است كه ابداع خداوند در قلمرو خارج است و ابداع تخيل در قلمرو ذهن. اين مقاله به تبيين جايگاه خداوند در انسان شناسي ملاصدرا بر مبناي اصالت وجود وحركت جوهري مي پردازد. جايگاهي كه ملاصدرا براي خداوند قائل است و تصويري كه از او به عنوان مبدا و غايت موجودات، ارائه مي دهد، به خوبي مي تواند، مبين جايگاه او در انسان شناسي اش باشد.

The God and His image which exists in transcendent philosophy plays a significant role in the anthropology of Mullah Sadra. On the basis of Sadra's view, the whole universe is the various manifestations of God and man is His the most perfect manifestation which in Quran has been described as Caliph of Allah and the trustees of God. The most important base of Sadra’s anthropology are originality of existence, graded unity of existence and substantial motion. He believes that the man’s ego is in the substantial motion with hierarchy of material, examples and wise which ultimately gained the level of super-wise. This hierarchy does not affect the unity of soul, since the God has different manifestations such as material, samples and wise but it is not incompatible with His unity. God's unity is real and human has inalienable unity in the shadow of His unity. The correspondence of God and human does not end to this issue. In the Sadra's view, since the God is the creator and the source of being, man also, as Caliph of Allah and his successor, has the same features. It means that man with the imagination power, creates the mental existences in his dream. The only difference is that God could be created in the realm of outside but the imagination in the realm of mind. The present paper, explained the position of God in the anthropology of Sadra based on originality of existence and substantial motion. The position which Sadra is given to God and presented His image as the origin and end of things, could well be regarded as an expression of the God’s position in his anthropology