در آخرين صفحههاي نسخه چاپ سنگي خمسه نظامي- كه از سال 1264 هـ. ق بهجا مانده است و در كتابخانه ملّي تهران نگهداري ميشود- نگارهاي تحسينشدني از ميرزا عليقلي خويي، استاد چاپ سنگي دوره ناصري، وجود دارد. اين نگاره كه «چاپخانه» نام دارد، مراحل آماده كردن كتاب را از ابتدا تا آخرين مرحله كه چاپ سنگي آن است، به طور مفصّل نشان ميدهد. اين نگاره، از نظر ساختار بصري، بيان محتوايي و تركيببندي خطي، به نگاره «كاخ خورنق»، اثر كمالالدين بهزاد (مكتب هرات، ??? هـ. ق) شباهت چشمگيري دارد. نگاره بهزاد نيز در نسخه خمسه نظامي كه در موزه بريتانيا، در لندن نگهداري ميشود، موجود است.
هدف از تنظيم اين مقاله، مطالعه تطبيقي ويژگيهاي بصري اين دو نگاره از نظر ساختارهاي مشابهِ بصري، مضموني، كاركردي و عناصر تجسّمي است. فرض بر اين است كه مشابهتهاي بصري با آگاهي ايجاد شده و ميرزا عليقلي خويي از ارزش و اعتبار نگاره كاخ خورنق آگاه بوده است. به همين دليل، از آن تاسي جسته و ساختار كارش را با الهام از آن پايهگذاري كرده است.
نكته قابل توجه در نگاره چاپخانه، لطايفي است كه در تركيببندي و تصويرسازي شخصيتهاي آن بهكار رفته است. به طور قطع، اين نگاره با تكيه بر پشتوانه غنيِ سنّتهاي كتابآرايي و مصوّرسازي نسخههاي خطّي شكل گرفته است. در نگاه اول به اين اثر، ويژگيهاي نقاشي قاجار خودنمايي ميكند. اما با كنكاش در ساختار بصري و با توجه به تاكيدي كه نگاره چاپخانه بر رعايت اصولي مثل ريتم، توازن، حركت و... دارد، ميتوان بين آن و نگاره كاخ خورنق مشابهتهاي فراواني يافت.