كليدواژه :
ساختارنقوش , خط نسخ , خط كوفي , هنرسلجوقيان , «انسان-خط»
چكيده فارسي :
نقش تركيبي و تزييني «انسان-خط» در هنرهاي صناعي دوره سلجوقيان تركيبي از سر و بدن انسان‌ها به صورت استيليزه و انتزاعي در حالات و موقعيت‌هاي مختلف، به همراه خطوط نوشتاري رايج آن دوران همانند خط كوفي و خط نسخ است. اين نقش با ساختاري متنوع از نقوش پيشين آن دوران، هماهنگ با اجزا، كادر و حتي مكان نقش‌اندازي شده، به‌كار رفته است. عناصر بصري و نقوش هندسي نقش اصلي را در قسمت‌هاي مختلف اين تركيب تزييني به عهده گرفته‌اند كه اين ويژگي آن را به يكي از نقوش متمايز، مناسب در بسياري از زمينه‌هاي طراحي گرافيك نيز تبديل كرده است. بررسي ساختار و مفصل‌بندي اين خط نگاره‌هايي كه به تصويرسازي بسيار نزديك شده و در پژوهش‌هاي هنر اسلامي كمتر بدان پرداخته شده است، مي‌توانند علاوه بر آشنايي با نوآوري‌ها و كيفيت خاص شيوه‌هاي هنري اين دوره به دليل قابليت‌هاي گرافيكي بالاي ساختار اين تركيبات در جهت بهره‌گيري در انواع آثار هنري من‌جمله آثار گرافيكي و گرافيك‌هاي متحرك نيز رويكردي نوين محسوب شوند. سؤالاتي كه مطرح مي‌شوند عبارتند از :
1. نحوه اتصالات در تركيبات «انسان-خط»نگاري چگونه است؟
2. كدام شيوه خطاطي و حساسيت بخشي در تركيبات «انسان-خط»نگاري بيشتر مؤثر بوده است؟
فرضيات مطرح : در اين نقش تركيبي، نحوه اتصالات نقوش انساني به كتيبه‌ها در چهار حالت كلي : اتصال كامل صورت‌هاي انساني به ساقه‌هاي حروف نوشتاري، تقسيم فضا به دو بخش بالايي و پاييني، تلفيق فيگورهاي انساني و خطوط نوشتاري و در نهايت جاسازي نقوش انساني درميان كلمات و عبارات به‌صورت تفكيك شده، مشاهده ميشود. از ميان شيوه‌هاي خطاطي، خط نسخ در ميان اين كتيبه‌ها بيشتر ديده ميشود، همچنين در ابتداي كار، استفاده از تنوع نقوش در تركيب كلمات و قرارگيري در شكل مشخص، به عنوان شيوه‌هايي بارز از نظر نگارندگان در ساختار كلي و حساسيت بخشي به تركيبات «انسان-خط»نگاري بسيار مؤثر بوده‌اند.
هدف از اين تحقيق شناخت مبناي ساختار نقوش تركيبي «انسان-خط» در هنرهاي صناعي دوران سلجوقي است، كه مي‌توانند قابليت‌هاي تجسمي بالايي را در شاخه‌هاي گوناگون هنرهاي معاصر نيز داشته باشند. در خصوص ساختار و مفصل‌بندي نقوش تركيبي «انسان-خط»سلجوقيان به‌صورت خاص تاكنون پژوهشي صورت نگرفته است.
اين تحقيق به روش توصيفي-تحليلي انجام شده و منابع كتابخانه‌اي، مقالات و سايت‌هاي معتبر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
چكيده لاتين :
The combined and decorative motifs of the "human-script" in the artificial arts of the Seljuk period are a combination of the head and body of human in a stylized and abstract manner in various moods and situations, along with the common script lines of that era, such as Kofi and Naskh script lines. These motifs have been used with a diverse structure of the earlier motifs of that era, in harmony with the components, frame, and even painted place. Visual elements and geometric motifs play a major role in the various parts of this decorative composition, which made it as a distinctive and appropriate motif in many fields of graphic design. Reviewing the structure and articulation of these illustrated-lines , which became very close to the illustration and were less addressed in the Islamic art researches, in addition to the familiarizing with the innovations and the specific quality of the artistic practices of this era, due to the high graphical capabilities of the structure of these compounds can be considered as a new approach in order to use in the variety of artworks including graphic arts and animated graphics.
● Research Questions
1. How is the jointing in "human-script" compounds?
2. Which calligraphy techniques and sensitivity Method were the most effective one in "human-script" compounds?
● Hypotheses
In these combined motifs, the Jointing (fastening) method human motifs to inscriptions are seen in four general modes: the complete joint of human faces to the stems of written letters, the division of space into two upper and lower parts, the combination of human figures and script lines, and, finally, placing the human motifs between the words and phrases separately.
In these inscriptions, Nask script is more commom than the other calligraphy technique. Also, at the beginning of the work, in terms of the authors, using the variety of motifs in the composition of words and positioning in a specific form, as prominent methods, have been very effective in the general structure and the sensitivity of the "human-script" compounds.
The purpose of this research is recognizing the basis of the structure of combined "human-script" motifs in the artificial arts of the Seljuk era, which can have great visual features in various branches of contemporary arts. So far, no specific research has been done on the structure and articulation of combined "human-script" motifs of the Seljuk era. This research was done by descriptive-analytical method and also library resources, articles and valid websites were used.
