ارزيابي خصوصيات مورفولوژيك و عملكرد اسانس برخي از جمعيت‌هاي سه گونه از پونه‌سا (Nepeta spp.)

Evaluation of morphological traits, shoot yields and essential oil yield of some populations of three species of Nepeta

به‌منظور بررسی عملكرد سرشاخه و خصوصیات مرفولوژیك و بازده اسانس، بر روی 9 جمعیت از سه گونه پونه‌سا (Nepeta spp.) شامل گونه‌های Nepeta cataria L.، Nepeta menthoides Boiss. & Buhse و Nepeta racemosa Lam. آزمایشی در مجتمع تحقیقاتی البرز كرج وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع كشور اجرا شد. بذرهای جمعیت‌ها در سال 1393 داخل سینی‌های جیفی‌پات حاوی كمپوست كشت شدند و پس از رشد كافی به داخل زمین انتقال یافتند و در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی در 3 تكرار كشت شدند. در هر تكرار 15 بوته به فواصل نیم متر كشت و از سیستم آبیاری قطره‌ای آبیاری شدند. در طول اجرای آزمایش از صفات ارتفاع گیاه، تعداد شاخه اصلی، وزن تر و خشك سرشاخه بوته، سطح تاج پوشش، تعداد گل در بوته، درصد اسانس و عملكرد اسانس در بوته اندازه‌گیری به‌عمل آمد. برای اندازه‌گیری بازده اسانس، سرشاخه‌های گلدار پس از خشك شدن در سایه با روش تقطیر با بخار آب اسانس‌گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد كه تفاوت بین گونه‌ها برای كلیه صفات بجز وزن سرشاخه معنی‌دار بود. نتایج نشان داد كه گونه N. cataria با طول دوره رویشی بیشتر و تأخیر در شروع گلدهی به‌عنوان گونه دیررس و گونه‌های N. menthoides و N. racemosa به‌عنوان زودرس شناخته شدند. گونه N. cataria دارای كمترین سطح تاج پوشش نسبت به دو گونه دیگر بود. بیشترین ارتفاع بوته در گونه N. menthoides با (90.1 سانتی‌متر) و بیشترین تراكم گل در گونه N. racemosa (با 15.7 گل در بوته) بدست آمد. در مقایسه بین جمعیت‌ها، نتایج نشان داد كه در گونه N. cataria (جمعیت 15062-اراك) دیررس و دارای عملكرد اسانس و (جمعیت 21132-بافق) دارای وزن سرشاخه بیشتری بود. در گونه N. menthoides (جمعیت 27795-مشكین شهر) دارای سطح تاج پوشش بزرگتری بود.

In order to study of dry matter yield, essential oil and morphological traits in Nepeta spp., nine accessions belonging to three species including Nepeta racemosa Lam., Nepeta menthoides Boiss. & Buhse and Nepeta cataria L. were evaluated in the Alborz research station, Karaj Iran in 2014. The seeds of accessions were sown in pots in greenhouse and then were transferred to field at vegetative growth stage. The accessions were arranged in a complete randomized block design in three repetitions. Each plot contained 15 spaced plants with 0.5 m intervals. The drip irrigation system was used for irrigation. Data were collected for plant height, flowers per plant, the canopy area, canopy diameter length, fresh and dry matter yield, and essence percentage. To extract the essential oil, the foliage was harvested at flowering stage and dried, milled and the essential oil was extracted using distillation method with water. Data were analyzed of variance and species means were compared based on Duncan method. The results of analysis of variance showed significant difference among the species for all traits except fresh and dry foliage yield. Result indicated that N. cataria was late maturity species and both N. menthoides and N. racemosa were early maturity species. The lowest canopy area was recorded for N. cataria as compared with the two other species. N. cataria had the highest plant height with an average value of 90.1 cm and N. racemosa had the highest flower density with an average value of 15.7 flowers per plant. For N. cataria, the Acc. 15062-Arak was a late maturity species and had higher essential oil yield. Similarly, the Acc. 21132-Bafgh had higher foliage production. In N. menthoides, the Acc. 27795-Meshkinshar had the highest canopy area.