ارزيابي خصوصيات كمّي و كيفي اسانس برخي از توده‌هاي ريحان (Ocimum basilicum L.) در شرايط آب و هوايي اهواز

Evaluation of quantitative and qualitative characteristics of essential oil of some Basil (Ocimum basilicum L.) accessions in Ahvaz weather conditions

به‌منظور ارزیابی عملكرد و اجزای اسانس 15 توده‌ از گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum L.)، آزمایشی در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی با 15 تیمار (توده) و 3 تكرار در مزرعه آزمایشی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. توده‌ها شامل سبز یزد، سبز كانادا، سبز رامهرمز، سبز جهرم، سبز شیراز، سبز شهرری، سبز دشتستان، سبز نیشابور، بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان، گل خوشه‌ای، گل دم‌عقربی و تریزیفلورا بودند. صفات عملكرد برگ، میزان، عملكرد و اجزای اسانس اندازه‌گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد كه بین توده‌ها در صفات مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال 1% وجود دارد. بیشترین عملكرد برگ خشك در توده‌های گل خوشه‌ای و گل دم‌عقربی (613.60 و 550.33 گرم بر مترمربع) ثبت شد. بیشترین میزان اسانس در توده‌های تریزیفلورا، گل خوشه‌ای و گل دم‌عقربی (به‌ترتیب 3.16، 2.93 و 2.08 درصد) و بیشترین عملكرد اسانس نیز در توده‌های گل خوشه‌ای، تریزیفلورا و گل دم‌عقربی (به‌ترتیب 17.95، 14.72 و 11.42 گرم بر مترمربع) مشاهده شد. براساس نتایج آنالیز اسانس به‌وسیله دستگاه GC/MS، حدود 32 تركیب در اسانس توده‌های مختلف ریحان شناسایی شد. تركیب‌های غالب اسانس توده‌ها شامل لینالول (0.1 تا 68.4%)، متیل كاویكول (صفر تا 55.3%)، ژرانیول (صفر تا 33.4%)، ژرانیال (صفر تا 43.1%)، لیمونن (صفر تا 18%)، كامفور (صفر تا 2.8%)، متیل اوژنول (0.4 تا 4.9%)، بتا-كاریوفیلن (صفر تا 4.6%) و كوبنول (صفر تا 6.2%) بودند. اسانس توده‌های بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان و تریزیفلورا بیشترین میزان متیل كاویكول را داشتند. توده‌های گل خوشه‌ای، گل دم‌عقربی و سبز كانادا حاوی لینالول بالا و اسانس توده‌های سبز یزد، سبز رامهرمز، سبز جهرم و سبز نیشابور حاوی ژرانیول و ژرانیال بیشتری نسبت به سایر توده‌ها بودند. به‌طور كلی، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد كه توده‌ها دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند كه می‌توان از آنها در جهت تولید دارو، لوازم آرایشی-بهداشتی و استفاده در صنایع غذایی بهره برد.

In order to evaluate essential oil yield and composition of fifteen accessions of basil (Ocimum basilicum L.), an experiment was conducted in the experimental field of department of horticultural science of Shahid Chamran university of Ahvaz as a randomized complete block design with fifteen treatments (accessions) and three replications. Accessions were green (Yazd, Canada, Ramhormoz, Jahrom, Shiraz, Shahr rey, Dashtestan and Neyshabour), purple (Jahrom, Shiraz, Ramhormoz and Dashtestan), Golkhosheai, Thyrsiflora and Goldomaghrabi. Leaf yield, essential oil content, yield and components were evaluated. Results showed that there was a significant difference among accessions (P≤0.01) for measured traits. The maximum leaf yield was recorded in Golkhosheai and Goldomaghrabi accessions (613.6 and 550.33 gr.m2). The highest essential oil content was observed in Thyrsiflora (3.16%), Golkhosheai (2.93%) and Goldomaghrabi (2.07%) accessions and the highest essential oil yield was obtained in Golkhosheai, Thyrsiflora and Goldomaghrabi accessions (17.95, 14.72 and 11.42 gr.m2, respectively). According to essential oil analysis by GC-MS, approximately 32 compounds were identified in the essential oil of various basil accessions. Main essential oil compositions were linalool (0.12-68.43%), methyl chavicol (0-55.28%), geraniol (0-33.39%), geranial (0-42.09%), limonene (0-18.03%), methyl eugenol (0.38-4.85%), beta-caryophyllane (0-4.57%) and cubenol (0-6.22%). Essential oil of purple (Jahrom, Shiraz, Ramhormoz and Dashtestan) and Thyrsiflora accessions had the highest amount of methyl chavicol. Essential oil of Golkhosheai, Goldomaghrabi and Canada accessions was rich in linalool. Essential oil of green (Yazd, Canada, Ramhormoz, Jahrom, and Neyshabour) accessions had more geraniol and geranial than other accessions. Overall, the results of this study showed that each accession had a unique characteristic that can be used in pharmaceuticals, cosmetics and food industries.