مقايسه برهان تجرد نفس ابن سينا و غزالي

A comparative study on Gazzali's and Aviccena's Argument of Immaterial Soul

ابن سينا بر مبناي مفاهيم معقول و تقسيم ناپذيري آن، برهاني براثبات تجرد نفس ارائه داده و اين برهان مورد نقد و بررسي غزالي قرار گرفته است. غزالي در كتاب كيمياي سعادت برهاني را براي اثبات تجرد نفس عرضه ميكند كه با برهان ابنسينا متفاوت و بر مفهوم خدا و معرفت الهي مبتني است. مفاهيم معقول كه ابنسينا به انواع آن اشاره ميكند، به نحو مطلق شامل هر نوع مفهوم معقولي ميشود كه قابليت تقسيم عقلي و معنايي دارد؛ ولي قابليت تقسيم كمي ندارد. غزالي معرفت الهي را كه به دليل بساطت و وحدت ذاتي نه قابل تقسيم عقلي و نه قابل تقسيم كمي است، جايگزين مفهوم معقول ميكند. مقدمه دوم تقرير غزالي، يعني محل صور معقول انقسام ناپدير است، با مقدمه دوم برهان ابنسينا يكي است. به همين دليل اشكالاتي كه غزالي بر اين مقدمه وارد كرده است، بر تقرير او نيز وارد است. منحصر كردن صور معقول به معرفت الهي هرچند مسير عقل و كشف را به هم نزديك ميكند؛ ولي مخاطبان خود را منحصر به گروه خاصي ميكند، در حالي كه مخاطب ابنسينا عقل مشترك انساني است.

Avicenna suggests an argument about immaterial soul which was based on intellectual concepts. Gazzali criticized the argument and then restudied it. After that he developed it by another method. The first proposition of Gazzali's argument is different from Avicenna's. In fact، Avicenna's argument is based on intellectual concepts and includes all the universal concepts. While Gazzali's argument is based on the concept of God and the divine knowledge .Both arguments، however، have the same second proposition that is "every intellectual concept is indivisible". Avicenna believed that intellectual concept is divisible in mind. While Gazzali held divine knowledge isn't divisible neither regard to quantity nor regard to conceptuality .Both thinkers have the same problem about the second proposition of the argument، Gazzali criticizes the second proposition but he couldn't solve it and again used it as the second proposition of the argument. This argument obtains a method which consists of reason and gnosis.