جريان هاي تاريخي دانش طب در ايران عصر سلجوقي

A historical approach to the status of medicine in Iran during the Seljuk era

پژوهش حاضر در پي پاسخ دادن به اين پرسش است كه دانش طب به عنوان يكي از شاخه هاي مهم مجموعه علوم موسوم به حكمت و فلسفه، در ارتباط با سنت و سابقه اين علم در ايران و تغييرات سياسي و فرهنگي عصرسلجوقي، در چه وضعيتي قرار گرفته و درچه مسيري جريان يافت؟ يافته هاي پژوهش حاضر نشان مي دهد كه دانش طب به لحاظ تاريخي به عنوان يكي از سنت هاي علمي و فكري ريشه دار در تاريخ ايران، به جهت ويژگي هاي خاص خود، در يك وضعيت سه وجهي متناقض قرارگرفته و به موجوديت خود ادامه داد. از يك سو به جهت گسترش حساست ها و تعصبات مذهبي در بين نخبگان مذهبي و عوام همسو با آنها، علم طب از حيث مباني علمي و برخورداري از نهادهاي آموزشي فراگير دچار محدوديت هاي جدي شد. اما از وجهي ديگر، دانش طب به علت ارتباط داشتن با حفظ صحت انسان و درمان بيماري ها به شدت مورد نياز حكام و اهل قدرت و نخبگان سياسي-مذهبي بود. به طوري كه به جهت چنين نيازي، اين دانش طي دوره سلجوقي در چارچوب نيازهاي اهل قدرت و زمينه هاي اجتماعي، در شكل دو مكتب طبي عراق و خراسان، موجوديت خود را بازآفريني و استمرار بخشيد. در وجه سوم، تغييري كه در اين دوره در موقعيت علوم طب ايجاد شد و مبناي آينده اين دانش در تاريخ ايران قرار گرفت، ترجمه و تاليف رسائل پزشكي به زبان فارسي بود. روندي كه براي اولين بار اتفاق مي افتاد و خود را در خراسان و عراق، به عنوان مهمترين حوزه هاي جغرافيايي - فرهنگي ايران عصر سلجوقي نشان داد.

The current research seeks to answer the question that which path did medicine progress in and how was its status as one of the important branches of the science collection called wisdom and philosophy regarding the tradition and history of this science in Iran and the political and cultural changes of the Seljuk era? The outcomes of this research show that medicine as one of the basic scientific and intellectual traditions in the history of Iran was historically regarded in a contradictory three-dimensional situation due to its specific characteristics and continued to exist. On the one side، due to the spread of religious sensitivities and fanaticism among the religious elites and the commonalty in line with them، medicine suffered from serious limitations in terms of scientific basics and the availability of inclusive educational institutions. But from the other side، medicine because of its connection with the preservation of human health and the treatment of diseases was strongly needed by the governors and the people of power and the political-religious elites. For this reason، this knowledge was restored and developed during the Seljuk period within the framework of the needs of the people of power and social contexts in the form of the two medical schools of Iraq and Khorasan. In the third aspect، the translation and compilation of medical records in Persian was the change that was created in this period in the situation of medicine and became the basis for the future of this knowledge in the history of Iran. The process that happened for the first time and was revealed in Khorasan and Iraq as the most important geographically-cultural areas of Iran during the Seljuk era.