بررسي تطبيقي «كيفيت علم پيشين إلهي» از منظر ملاصدرا و ابن عربي

A Comparative Study on the "Howness of Divine Foreknowledge" in Mulla Sadra (The Leader of Theosophers) and Ibn Arabi's View

علم الهي به ماسوا، در دو حيطۀ «پيش از خَلق» و «پس از خَلق»، مورد كنكاش‌هاي علمي فراوان قرار گرفته است. در اين دو حيطه، صفتِ «علم الهي به مخلوقات متكثّر، پيش از خلق آن‌ها»، به جهت آن‌كه از صفات ذاتي بوده و ذات الهي نيز بسيط و در نهايتِ صرافت است، بيشتر مورد توجه بوده است؛ زيرا اثبات علمِ پيشين به مخلوقاتِ متكثّر در عين بساطتِ ذات، در ابتدا و ظاهر امر، متناقض‌نما جلوه كرده و از همين‌رو، در اين بستر، ديدگاه‌هاي گوناگوني مطرح شده‌اند. ملاصدرا و ‌‌ابن عربي نيز در اين مسئله، با نقد گفتار انديشمندان پيش از خود، به تبيين كيفيت اين قسم از علم الهي پرداخته‌اند. در اين پژوهش، ثبوت «علمِ پيشين الهي» مفروض بوده و در پرتو آن، درصدد تبيين كيفيّت اين قسم از علم، از منظر اين دو انديشمند هستيم. يافته‌هاي به‌دست آمده كه با روش تحليلي - منطقيِ عبارات ملاصدرا و ‌‌ابن عربي به دست آمده‌اند، نشان از اتحاد دو ديدگاه در اكثر مباني و نتايج و اختلاف در روشِ تبيين دارند. ملاصدرا - همچون ابن عربي - علم پيشين را متحد با ذات و بلكه عين آن دانسته و توجيه كثرت در بساطت ذات را در گروِ تبيين «اعيان ثابته»‌‌اي مي‌‌داند كه از مصطلحات ‌‌ابن عربي در بحث علم پيشينِ الهي است.

God's knowledge of everything other than Himself has been the subject of many scientific researches in terms of “pre-creation” and “post-creation” knowledge, in which the attribute of "God's knowledge of multiple creatures before their creation" has been more taken into consideration since it is an attribute of essence while Divine essence is indivisible and completely pure. Such a consideration is because of the fact that the affirmation of God's pre-knowledge of multiple creatures seems paradoxical at first and results in several views in this regard, while His essence is indivisible. Evaluating and criticizing their precedent thinkers' view, Mulla Sadra and Ibn Arabi have elaborated on the quality of such Divine knowledge. The present paper takes for granted the “Divine pre-knowledge”, in the light of which it tries to explain its quality from the view point of these two thinkers. The findings which are based on the logical analysis of Ibn Arabi and Mulla Sadra's sayings indicate that their views are similar in terms of most principles and conclusions and different in terms of methods of explanation. Like Ibn Arabi, Mulla Sadra believes that God's per-knowledge is united with His essence or rather they are the same and that the justification of multiplicity in indivisibility of essence is contingent upon the explanation of “eternal essences” which is a term used by Ibn Arabi is his discussion of Divine pre-knowledge..