مفهوم و ادلة آغازمندي جهان از ديدگاه شيخ مفيد، سيد مرتضي و كراجكي

يكي از موضوعات پردامنه كه عمدۀ فيلسوفان يونان قديم بدان پرداخته اند، ازليت جهان است. سنت ديني و به تبع آن متكلمان مسلمان با آن مخالفت داشته و در ردّ آن كوشيده اند. شيخ مفيد جزو نخستين متكلماني است كه به بحث از حدوث زماني و كران مندي زماني جهان پرداخته است. به جهت تقابل او با جريان اعتزالي، او خط مرز روشني ميان نوع عقيدۀ شيعي و اعتزالي در اين باب مي كشد و معتزله را به دليل اعتقاد به اعيان ثابته در رديف فيلسوفان تلقي مي كند. شاگرد او سيد مرتضي نيز با طرح دلايل عقلي و رياضياتي مي كوشد كران مندي زماني جها ن را تبيين كند . ادلۀ تناهي گذشتۀ زماني ، در آثار شاگرد سيد مرتضي ، يعني ابوالفتح كراجكي نيز دنبال شده و حتي در اين زمينه با سيد مرتضي نامه نگاري و تبادل نظر داشته است. در نوشته هاي متكلمان، ردّ حدوث زماني به معناي شرك و دهري گري تلقي مي شده، ولي به نظر مي رسد برخي دلايل رياضياتي مطرح شده با رياضيات امروزي مطابقت ندارد، اما مي توان تقريري مقبول از آن ارائه داد.