واكاوي مواجهه امام‌رضا(ع) با گفتمان حدوث و قدم قرآن

Investigation of Imam Rezaייs confronting with discourse of creation of the Quran

ازآن‌جاكه گفتمان حدوث و قدم قرآن، از نخستين تاملات كلامي مسلمانان درباره قرآن كريم است واكاوي مواجهه امام‌رضا(ع) با گفتمان مذكور كه حيات مبارك ايشان مصادف با دوران شكل‌گيري اين گفتمان كلامي بوده، بسي قابل‌توجه و تامل است. اين نوشتار در صدد است با تكيه بر روش تحليل‌گفتمان در ميراث تفسيري امام‌رضا(ع) و ميراث كلامي و تاريخي فريقين، نحوه مواجهه آن امام همام با گفتمان مزبور را واكاوي كند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه امام‌رضا(ع) در پاسخ به مسيله حدوث و قدم قرآن كوچك‌ترين لفظي را بر زبان جاري نساختند كه مورد سو استفاده حكام عباسي و معتزليان درباري در تاييد مكتب فكري خويش و مشروعيت بخشي به حكومت عباسي قرار گيرد. با وجود اين، ديدگاه خويش مبني بر حدوث قرآن را گاه به‌صورت غيرمستقيم با تاكيد بر كلام الهي بودن آن بيان فرمودند و گاه به‌صورت مستقيم به برخي از اصحاب بيان فرمودند كه اين ديدگاه، تفاوتي بنيادين با ديدگاه مخلوق بودن و ديدگاه قدم قرآن داشت. امام با اين نحوه از مواجهه حكيمانه ابتكار عمل را از دربار و معتزله مي‌گرفت و در عين حمايت نكردن از موضع غير علمي حكام عباسي و متكلمان معتزلي دربار، شيعيان و عموم مخاطبان خويش را از پرداختن به مسايلي كه فايده چنداني بر آن مترتب نبود، باز مي‌داشت و اذهان مردم را به ابعاد مهم تري از قرآن كريم مانند ابعاد هدايتي و تربيتي آن جلب مي‌كرد كه ثمره آن حفظ جان مخاطبان خويش (به‌ويژه شيعيان) از خطرات و آسيب‌هاي جدي دربار عباسي بود.

Discourse of creation (khalq) of the Quran was one of the first theological topics among Muslims that the formation of this theological discourse has coincided with Imam Rezaʹs lifetime. This article organized on the basis of discourse analysis defines Imam Rezaʹs confronting with these theological discourses. Studies indicate that in response to this question, Imam Reza did not say anything that abbasied politicians and their followers do not abuse in confirmation of their intellectual school. According to this, Imam Reza sometimes expressed his point of view indirectly and sometimes expressed directly to some of the companions. With this method, Imam Reza did not support Muʹtazili and abbasied politicians, and he kept people away from these useless issues and he drew peopleʹs attention to the more important aspects of the Holy Quran, such as guidance dimensions, and in this way he kept people especially his followers out of dangers.