شناسايي و مطالعة پراكنش فرهنگ هاي دشت رودبار جنوب، حوزة فرهنگي هليل‌رود (از دوره ي مس و سنگ تا دوره ي اسلامي)

Identifying and Studying the Cultural Distribution of Southern Roudbar Plain, Halil Roud Cultural Area from the Chalcolithic to Islamic Period

دشت رودبار جنوب در جنوب‌شرقي حوزه‌ي فرهنگي هليل‌رود و در جنوب‌شرق ايران واقع‌شده است؛ اين منطقه به‌واسطه‌ي شرايط زيست‌محيطي مناسب ازجمله آب دائم هليل‌رود و دشت وسيع و حاصلخيز، از گذشته داراي قابليت‌هاي فراوان براي زندگي اجتماعات انساني بوده است.اين تحقيق برپايه‌ي سؤالاتي راجع‌به الگو و نحوه‌ي پراكنش و گونه‌هاي مختلف استقرارها در دوره‌هاي مختلف، عوامل تأثيرگذار بر اين الگو و برهم‌كنش‌هاي فرهنگي با ديگر مناطق هم‌جوار؛ و با فرضياتي ازجمله تأثيرگذاري هليل‌رود و شرايط طبيعي دشت و مناطق كوهستاني بر نحوه‌ي پراكنش و اندازه‌ي محوطه‌ها و برهم‌كنش‌هاي متقابل با مناطق پيرامون و باهدف آگاهي از وضعيت استقرارها و برهم‌كنش‌هاي اين منطقه با ساير بخش‌هاي حوزه‌ي هليل‌رود و شناسايي نحوه‌ي پراكنش فرهنگ‌هاي منطقه در طي دوره‌هاي مختلف انجام‌شده است. روش تحقيق ميداني و اسنادي بوده است. بررسي‌ها در محدوده‌اي به وسعت بيش از 6000 كيلومترمربع انجام و حاصل آن شناسايي 279 محوطه مربوط‌ به دوره‌هاي مختلف است؛ اين محوطه‌ها به‌لحاظ ماهيت و ريخت‌شناسي در پنج گروه كلي جاي مي‌گيرند: 1- تپه‌ها و محوطه‌هاي استقراري، 2- گورستان‌ها، 3- قلعه‌ها، 4- آسياب‌هاي آبي، 5- نقوش صخره‌اي. محوطه‌هاي يادشده براساس گاهنگاري‌هاي نسبي انجام‌شده به دوره‌هاي مختلف نسبت داده شده‌اند؛ از اين ميان 97 محوطه دربردارنده‌ي آثار دوره‌ي پيش‌ازتاريخي، 145 محوطه دوره‌ي تاريخي و 48 محوطه دوره‌ي اسلامي است. براساس بررسي‌هاي انجام‌شده قدمت كهن‌ترين استقرارهاي شناسايي‌شده در حوزه‌ي رودبار جنوب به دوره‌ي مس‌وسنگ مي‌رسد، شناسايي محوطه‌هايي از دوره‌‌هاي مفرغ، تاريخي و اسلامي، نشان‌دهنده‌ي توالي استقرارها در اين منطقه است. الگوي پراكنش محوطه‌هاي واقع‌در دشت و مناطق كوهپايه‌اي اطراف بيشتر الگويي خوشه‌اي است؛ باتوجه به شواهد موجود ازجمله موقعيت مكاني، وسعت، ميزان و تراكم آثار سطحي محوطه‌ها مي‌توان آن‌ها را به استقرارهاي دائم يا موقت نسبت داد. اين مقاله تلاش مي‌كند ضمن معرفي گونه‌هاي مختلف استقرارها در حوزه‌ي رودبار جنوب، چشم‌اندازي كلي از گذشته‌ي اين منطقه ارائه كند.

The southern Rudbar plain is located in the southeast of the Halilrud cultural area southeastern Iran; this region has been many potentials for human communities due to suitable environmental conditions, including permanent water of the Halilrud, and a vast and fertile plain. Archaeological research in this area has been very low, this research has been done on the basis of questions about the pattern of distribution and different types of settlements in different period, factors effecting on this pattern and cultural interations with other adjacent areaes and hypothesises including impact of Halilroud and natural conditions of Rudbar plain and mountainous areas on way of distribution and the size of the sites. The purpose of these surveys is to recognizance the settlements status and interations of this area with other parts of Halilroud area and identify the way of cultures distribution over time. The research methodology was field survey and documenting the sites. These surveys cover an area of more than 6,000 square kilometers, resulting in the identification of 279 sites of various periods; these sites, in terms of nature and morphology, fall into five general categories: 1- tell sites and ancient areas 2- cemeteries 3- castles 4- water mills 5- rock carvings. These sites are attributed to different periods based on relative chronology: 95 of them include Prehistoric sites, 145 Historical sites, and 50 Islamic period sites. According to the surveys, the earliest settlements found the area dates back to the Chalcolithic period; identifying settlements of the bronze age, historical and islamic periods, indicates the sequence of settlements of region. The distribution patterns of sites, which are formed along Hailirud banks, the slopes and the subtropical and intermediate mountains, show a cluster pattern; according to available evidence such as the location, extent, and density of the surface effects of the sites, they can be attributed to permanent or seasonal settlements. This paper tries to present meanwhile introducing the settlements of different periods the general perspective of the past cultural changes in this region.