تحليل عوامل ژئوپليتيكي موثر بر تكوين مرزهاي شرقي و جنوب شرقي ايران

اصولا مرزهاي شرقي ايران گرچه به‌ عنوان نمونه‌اي از نخستين خطوط مرزي نو تعيين‌شده در جهان مي‌تواند توجه ويژه علاقه‌مندان به مطالعات جغرافياي سياسي را جلب كند، اما به‌واقع نماينده جلوه‌هاي ارضي فشارهاي سياسي و يك‌روند طولاني از رقابت‌هاي ژئوپليتيكي و جلو و عقب راندن ميدان نفوذ، ميان دو امپراتوري امپرياليستي روس و بريتانيا و برخورد دو قدرت منطقه‌اي يعني ايران و هند بريتانيا در قرن نوزدهم و نخستين سال‌هاي قرن بيستم است كه بر روند تدريجي شكل‌گيري جغرافياي سياسي فلات ايران اثر گذاشت و منجر به تقسيم سرزمين‌هاي امپراتوري نادري در خراسان بزرگ، سيستان بزرگ و بلوچستان بزرگ و شكل‌گيري مرزهاي كنوني ايران در ضلع خاوري گرديد. پژوهش حاضر به شيوه توصيفي - تحليلي و با تكيه ‌بر منابع اسنادي و مطالعات كتابخانه‌اي و با اتخاذ رويكردي تاريخي - جغرافيايي - سياسي در پي پاسخي به اين پرسش كليدي است كه كدام عوامل ژئوپليتيكي درروند شكل‌گيري و تكوين مرزهاي كنوني ايران در ضلع جنوب شرقي نقش موثري داشته‌اند. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه عوامل مختلفي از جمله فشارهاي سياسي تحميلي در نتيجه بازي بزرگ، مداخلات تاثيرگذار دولت بريتانيا در جريان حكميت‌هاي مرزي، سستي، ناتواني و عدم آگاهي حاكمان قاجاري نسبت به اصول حقوقي حاكم بر چگونگي تقسيم سرزمين‌ها و تعيين مرزها - كه به هنگام شكل‌گيري جغرافياي سياسي مدرن سرزمين‌هاي مرزي ايران، بر اين مرز و بوم حكومت مي‌كرده‌اند - درروند شكل‌گيري تدريجي مرزهاي كنوني ايران در اين منطقه، نقش موثري داشته‌اند.