مطالعه تطبيقي قاعده رتبه اندازه و مدل ديفرانسيل شهري در نظام سلسله مراتبي شهري استان همدان با تأكيد بر نقش شهرهاي كوچك

Comparative study of Rank-Size Rule and Urban Differential model in hierarchy of spatial distribution of people in human settlements with focus in small towns’ roles

امروزه رشد شتابان شهرنشيني، توزيع فضايي جمعيت را در پهنه سرزمين نامتوازن نموده است. تمركز امكانات و خدمات در كلانشهرها و عدم رشد متوازن شهرهاي متوسط و كوچك باعث نابرابري جمعيتي در پهنه سرزمين و اختلاف سطح طبقاتي در جوامع شده است. همچنين به نظر مي‌رسد توزيع جمعيت در شهرها بر پايه قاعده رتبه اندازه، از خط نرمال فاصله معناداري داشته و بر مدل ديفرانسيل شهري مطابقت ندارد. اين پژوهش به دنبال تطبيق مدل ديفرانسيل شهري و قاعده رتبه اندازه در شبكه شهري استان همدان با هدف ارائه راهكارهايي جهت ايجاد نظام سلسله مراتبي متوازن با تأكيد بر شهرهاي كوچكي است كه به تازگي نقش شهر به آنها داده شده است. پژوهش حاضر از نوع كاربردي و ماهيتي توصيفي تحليلي بوده كه از شاخص چهار شهر مهتا و فرآيند بلوغ شبكه شهري گي ير در فرآيند تحليل بهره برده است و مطالعات برپايه اطلاعات 6 دوره سرشماري عمومي نفوس و مسكن منتهي به سال 1390 و 30 شهر استان همدان انجام شده است. نتايج حاكي از ضعف شهرهاي كوچك، مياني و فاصله زياد نخست شهر با خط نرمال در قاعده رتبه اندازه است همچنين نقاط شهري در مراحل ابتدايي رشد شهرهاي مياني متوقف شده‌اند به گونه‌اي كه ضعف شهرهاي مياني چه از نظر تعداد چه از نظر جمعيت باعث كثرت شهرهاي كوچك شده است. از طرفي بررسي جمعيت پذيري شهرهاي استان و فراواني آنها طي 50 سال اخير نشان مي‌دهد تبديل روستاها به شهرهاي كوچك در استان همدان سياستي ناكارآمد بوده است زيرا طبق مدل ديفرانسيل شهري ابتدا بايد به تقويت شهرهاي مياني پرداخته شود سپس سياست‌هاي توسعه شهرهاي كوچك در دستور كار قرار گيرند.

The rapid growth of urbanization, the spatial distribution of the population in the area has been uneven. Focus facilities and services in metropolitan areas and the lack of balanced growth in the medium and small can lead to inequality of population in the area and class level difference in communities. It also appears to rule out the distribution of population in cities, based on rank-size had significant from the normal urban differential does not match the model. This study sought to implement the model of urban differential and rank-size rule in the province's urban network. Aims to provide guidelines for the creation of a balanced hierarchical system with an emphasis on small towns that recently the city has been given to them. The study is applied and descriptive and analytical nature. Using Mehta four cities index and city evolution index network process benefited during the analysis and studies of population and housing census information 6 times leading up to 1390 and 30 city in Hamadan province. The results showed the weakness of small towns, middle and long distance rank-size rule is the first city in the normal line. Medium-sized cities have stopped growing urban areas in the early stages the weakness of central cities in terms of both population is the multiplicity of small towns. Population survey of cities and a lot of them over the last 50 years indicates a policy has been ineffective villages to small towns in the province. Because the model of urban differential must be addressed to strengthen central cities and small towns development policies are on the agenda.