حمايت از روش هاي كسب و كار در حقوق تطبيقي (بررسي رويكرد نظام هاي حقوقي امريكا، هند، ژاپن، فقه اماميه، ايران و موافقتنامۀ تريپس)

Protection of business methods in comparative law (A study on the approach of American, Indian, Japanese, Imamia jurisprudence and Iranian legal systems and the TRIPS agreement(

امروزه يكي از مهم‌ترين دارايي‌هاي هر شركتي روش‌هاي كسب و كار آن است كه به‌عنوان يكي از حقوق مالكيت فكري قابل حمايت مي‌باشد. همواره رويكرد نظام‌هاي مختلف حقوقي در اين زمينه متفاوت بوده است. اسرار تجاري سنتي‌ترين شكل حمايت از روش‌هاي كسب و كار شمرده ‌مي‌شود، اما امروزه گرايش شركت‌ها به ثبت اختراعات در اين زمينه، به‌اندازه‌اي افزايش يافته كه اهميت و تأثير پذيرش روش ياد‌شده به‌عنوان حق اختراع به موضوعي بحث‌برانگيز در سراسر جهان تبديل شده است. جستار حاضر با روش توصيفي– تحليلي به بررسي قابليت حمايت حقوقي از روش‌هاي كسب و كار در نظام‌هاي حقوقي مختلف پرداخته و به اين نتيجه دست يافته است كه امروزه كشورهايي مانند امريكا، هند و ژاپن برخلاف رويۀ گذشتۀ خود به حمايت از روش‌هاي كسب و كار در قالب حق اختراع اقبال فراواني نشان داده‌اند. موضع موافقت‌نامۀ تريپس نيز مبني بر اعطاي حق ثبت به اختراعي كه شامل گام ابتكاري و كاربرد صنعتي باشد، در راستاي حمايت از روش‌هاي كسب و كار رقم خورده است. اين درحالي است كه در نظام حقوقي ايران روش‌هاي كسب و كار عملاً از دايرۀ حمايت استثنا شده‌اند. از‌اين‌رو، شايسته است كه قانون‌گذار ايران با توجه به مباني عميق فقه اماميه در حمايت از حقوق مادي و غيرمادي افراد، ماده‌اي را در جهت حمايت از روش‌هاي كسب و كار به قانون ثبت اختراعات اضافه كند يا استثناي راجع به آن را حداقل در خصوص روش‌هاي كاربردي تجارت الكترونيك از قانون حذف نمايد. درنهايت اگر به هر دليلي حمايت از روش‌هاي كسب و كار در قالب اسرار تجاري يا حق اختراع منتفي شود، مي‌توان به قالب‌هايي چون اختراعات كوچك توسل جست.

Business methods are among the most important assets of companies, whose protection is different in different legal systems. Although trade secrets are the most traditional form to protect business methods, the companies’ willingness to patent inventions in this field has so increased that recognizing them as inventions has become a controversial issue. This paper, with descriptive-analytic method, has studied the possibility of business methods protection in deferent legal systems and concluded that countries such as the United States, India and Japan, have, despite their previous practice, showed much tendency towards protection of business methods as inventions; the position of TRIPS in granting patent rights to inventions including inventive steps and industrial applicability is also favorable to business methods protection. In Iran, business methods are been excluded from the scope of protection. Therefore, considering the deep foundations of Imamia jurisprudence in protecting people's material and immaterial rights, it is necessary for the legislator to add an article to protect business methods or remove its exclusion, at least, with regard to applicable electronic commerce methods. Finally, if business methods are not protectable in the form of trade secrets or patents, recourse can be made to other forms such as utility models.