الگوهاي ساختاري اسليمي‌هاي ابري- ماري در جلدهاي دورۀ صفوي

The patterns of Abry-Mary arabesque in Safavid period

در ميان نقوش سنتي به‌كاررفته در هنرهاي مختلف طرح‌هايي كمترديده‌شده وجود دارند كه ارزش خاص خود را دارا بوده‌اند. از اين ميان، نقوش اسليمي‌هاي ابري - ماري را مي‌توان نام برد كه واجد ارزش‌هاي بصري فراواني هستند. مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كاربرد اين نقوش بر روي جلدهاي دورۀ صفوي رونق فراوان يافته است به طوري كه به يكي از رايج ترين نقوش از گنجينه ي نقوش اين دوره مبدل گشته است. نگارندگان در اين مقاله در پي آن بوده‌اند كه تركيب‌بندي و ساختار هندسي اين نقوش در متن تزيينات روي جلد در دوره صفوي را دنبال كنند. بر اين اساس، اين سئوالات مطرح بوده است كه 1- نقوش اسليمي ابري- ماري چه جايگاهي از نظر تركيب‌بندي در تزيين جلدهاي دوره صفوي داشته است؟ 2- اين نقوش از چه تنوع ساختاري برخوردار بوده است؟ روش تحقيق توصيفي – تحليلي و با رويكردي اكتشافي و گردآوري مطالب به صورت كتابخانه اي و تجزيه و تحليل كيفي بوده است. نتايج تحقيق نشان داد كه اين نقوش از دو نظام قرينگي و بي‌قرينگي در فرم تبعيت كرده و بسته به ‌موقعيت طرح، جهت تزيين جلد به‌كار گرفته و در تركيب‌بندي، نقش پر‌كنندۀ فضا را داشته‌اند. در عين حال به‌واسطه حركت‌هاي آزاد و مواج خود تركيب‌هاي يكنواخت و بسته نقوش سنتي را فعال و پويا نشان داده‌اند. بيشترين كاربرد نقوش ابري – ماري با ساختار قرينه در طرح‌هاي واگيره‌اي در حاشيه و يا به صورت يا در متن جلد بوده است. نقوش غيرقرينه در بين ديگر عناصر طرح و در تركيب‌بندي، آزادانه‌تر به‌كار گرفته شده و نقش پركنندۀ فضاهاي خالي را داشته است كه اين امر خود گواه پيچيده‌تر شدن روابط نقوش در آثار دوره صفوي بوده است.

Among the traditional designs used in various arts, sometimes there are motifs that have not been seen, but they have their own particular value. One of these motifs is the Abry-mary (Cloud-snake) arabesque that is of great visual values. Studies show that these motifs came to be used in abundance on the Safavid era book covers, so that they became one of the commonest motifs of this period. However, few studies have been dedicated to introduction of its types, variety of forms and its compositions with other motifs. The authors have attempted to pursue composition and geometrical structure of the motifs in the context of decorations of the Safavid period book covers. Accordingly, the research questions have been as follows: 1- Where did the Abry-Mary arabesque motifs stand with regard to the composition in decoration of the Safavid period book covers? 2- How was the structural diversity of these motifs? The research method has been descriptive-analytical based on library sources and qualitative analysis. The results show that these motifs followed two symmetrical and asymmetrical systems in form, and were used to decorate the covers depending on pattern’s location, and to fill the space in the composition. At the same time due to their free and wavelike movements rendered the monotonous and closed compositions of the traditional motifs, more active and dynamic. Abry-Mary motifs were most commonly used as symmetrical structures in repetitive designs on the margins or in the form of or on the center of the book cover. Motifs with asymmetrical structure were used more freely among other elements of design and in composition. They were also used for filling the empty spaces which attests to the more complexity in the relationships of motifs in the Safavid period.