تحليل بصري نقشه هاي جغرافي دوره اسلامي (موردپژوهي نسخه خطي المسالك و الممالك موجود در كتاب خانه و موزه ملي مَلِك)

Visual analysis of Islamic geographic maps

نقشه و نقشه نگاري موضوعاتي كهن در تمدن اسلامي است. نقشه هاي جغرافيايي دوره اسلامي، همواره از منظر پژوهشگران علومي چون جغرافيا و تاريخ تحليل و بررسي شده اند، اما به لحاظ زيبايي شناسي عناصر تصويري و نوشتاري، كمتر مورد توجه بوده اند. پژوهش حاضر به منظور تعيين ويژگي ها و ارزش هاي بصري نقشه هاي جغرافيايي در جهان اسلام، با تمركز بر نقشه هاي نسخه خطي المسالك و الممالك موجود در كتاب خانه و موزه ملي ملك، صورت گرفته است. روش استفاده شده توصيفي ـ تحليلي بوده و اطلاعات ضروري تحقيق با به كارگيري روش هاي كتاب خانه اي و مشاهده، جمع آوري شده است. مهم ترين يافته پژوهش حاضر اين است كه عناصر بصري اين نقشه ها براي نشان دادن عوامل و مناطق جغرافيايي، ساده شده اند. نيز اين عناصر از مكاتب نگارگري پيشين و هم عصر خود تاثير پذيرفته اند و از باورهاي اصلي حاكم بر مكتب نقشه نگاري بلخي هم متاثر بوده اند. اين نقشه ها را به لحاظ اصول ترسيم و بازنمايي، مي توان نمونه هاي پيشين نقشه هاي كنوني دانست.

Mapping is an ancient subject in Islamic civilization. The geographical maps of the Islamic period have always been analyzed from the perspective of geography and history، but they didn’t receive enough attention in aspect of textual and visual aesthetics. This study aimed to determine the visual features and properties of the Islamic geographic maps، focusing on Masālik and Mamālik manuscripts preserved in Malik National Library and Museum. The method of research is analytical-descriptive and necessary information has been collected by desk research. The findings from the research shows: (1) the visual elements of these maps are simplified to display geographical regions and phaenomena; (2) these elements have been affected by not only preceding and contemporary miniature schools، but also basic principles of Balkhī mapping school. Considering their principles of representation and drawing، these maps can be considered as former versions of the current maps.