مكتوبي از پاريس: مصطفي فاضل پاشا و نقد ساختار قدرت در عثماني

An Egyptian Prince as a Critic of Ottoman Political Structure: Mustafa Fazıl Paşa and His Paris’ten Bir Mektup

در دوره سلطنت محمود دوم و عصر تنظيمات، زمينه براي شكل گيري نسلي از متفكران تجددخواه عثماني موسوم به نوعثمانيان فراهم شد كه آراي انتقادي خود عليه دولت را صورت بندي كردند. الگوي بديلي كه نوعثمانيان براي شيوه حكومت عرضه كردند، آبشخور غربي داشت و در مقايسه با اصلاحاتي كه تا آن زمان پيشنهاد شده بود، وجوه متمايز معيني داشت. يكي از چهره هاي برجسته اي كه در شكل گيري و تاثيرگذاري جريان فكري نوعثمانيان نقش پررنگي ايفا كرد، مصطفي فاضل پاشا، شاهزاده منتقد مصري بود. وي در نامه اي به سلطان عبدالعزيز، ساختار اقتصادي و سياسي دولت عثماني را به پرسش گرفت. محتواي اين نامه كه به «مكتوبي از پاريس» شهرت يافته است، از دو منظر قابل بررسي است؛ نخست نقد ساختار اقتصادي و سياسي عثماني و دوم ارائه راهكارهايي چون ضرورت الگوگيري از غرب، بسط «حريت» و پذيرش حكومت مشروطه يا به تعبير آن روزگار «نظام سربستانه». در اين مقاله كوشش شده است تا از طريق تحليل انتقادي محتواي اين نامه در زمينه تاريخي و گفتماني نگارش آن، ابعادي از تلاش متفكران نوعثماني در جهت نقد ساختار قدرت و ارائه الگوي بديل سياسي بررسي شود.

Under Sultan Mahmud II who ushered in the Tanzimât، favorite conditions were prepared for a new generation of Ottoman intellectuals- Young Ottomans- who formulated critical ideas against the Ottoman despotic rule. One important figure of Young Ottomans was Mustafa Fazıl Paşa، an Egyptian prince، whose supports were very helpful for developing of this reformist movement. This paper touched at an important aspect of Fazıl Paşa’s political career، namely his famous Maktub، and aims to use this important document in order to shed lights on this critical situation of Ottoman Empire، as well as the authors’ reformist ideas. The paper is organized into three parts; in the first one the critical aspects of the Letter is surveyed; the second one deals with the positive aspects of its and in the final part، an analytical appraisal of its content is made.