تشخيص واكنش هاي ژئومورفيك مخروط افكنه هاي جنوب دشت بيرجند به فعاليت هاي تكتونيكي و تغييرات آب و هوايي با استفاده از داده هاي ميداني

Geomorphic Response of Alluvial Fans to Tectonic Activity and Climate Change in South Plain of Birjand

مخروط افكنه­ ها به‌عنوان يكي از اشكال ژئومورفولوژيكي مهم در تأمين آب اهميت بسيار زيادي دارند. قسمت اعظم مراكز شهري و روستايي ايران به‌ ويژه در بخش‌هاي مركزي و شرقي بر روي مخروط افكنه­ ها استقرار يافته‌اند. آن‌ ها ازجمله اشكال ژئومورفولوژيكي هستند كه فعاليت‌هاي تكتونيكي در كنار تغييرات آب و هوايي مهم‌ترين عامل كنترل‌كننده آن‌ها محسوب مي‌شود. مخروط افكنه ­هاي واقع در نيمه­ جنوبي حوضه آبريز دشت بيرجند به ­علت نزديكي به شهر و استقرار مناطق مسكوني بر روي آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار هستند. مسئله اصلي در اين مقاله، چگونگي نقش عوامل آب و هوايي و فعاليت‌هاي تكتونيكي در تغيير مورفولوژي مخروط افكنه­ هاي منطقه مورد مطالعه است. رشته‌كوه باقران در جنوب حوضه آبريز دشت بيرجند بخشي از پهنه جوش‌خورده سيستان است. مهم‌ترين واحدهاي سنگي در اين رشته‌كوه آميزه­ هاي افيوليتي كرتاسه فوقاني، فليش ­هاي كرتاسه- پالئوژن و كنگلومراهاي نئوژن است كه قديمي‌ترين واحدهاي آن مربوط به كرتاسه فوقاني است. در اين مطالعه از شواهد ژئومورفولوژي در بررسي مورفوتكتونيك فعال منطقه استفاده‌ شده است. به‌اين‌ترتيب چگونگي در معرض قرارگيري و شكل لندفرم ­ها حاصل از فرايندهاي گوناگون جهت بررسي مورفوتكتونيك منطقه مورداستفاده قرارگرفته‌اند. براي اين منظور شاخص‌هاي و مورد استفاده قرار گرفته است. بررسي دانه‌بندي نمونه‌هاي رسوبي و شبكه‌هاي زهكش مخروط افكنه­ ها نشانگر چگونگي اثرگذاري شرايط اقليمي و تكتونيكي است. براي اين منظور از مشاهدات ميداني و گرانولومتري رسوبات استفاده‌شده است. نتايج حاكي از جواني فعاليت‌هاي تكتونيكي و چگونگي فعاليت‌هاي مورفوتكتونيك و نيز شدت عملكرد فرايندهاي ديناميك بيروني در منطقه است. آناليزهاي گرانولومتري منطقه به‌عنوان شاهدي از فعاليت‌هاي تكتونيكي منطقه و تبديل لندفرم ­هاي مخروط افكنه به باهادا و دشت‌هاي ريگي، نشانگر تغيير اقليم و فعاليت فرسايش بادي بر روي اين لندفرم‌ها با شدت بيش­تري مي‌باشند.

Alluvial fans as one of the major geomorphological forms of water reservoir are very important, such that most of urban and rural centers of Iran, especially in central and eastern sections are located on alluvial fans. They are usually controlled by geomorphological forms of tectonic activity along with climate change. Alluvial fans are located in the southern half of the drainage basin of Birjand. Due to their proximity to the city and the residential areas, they are very important. BagheranMountains in the south part of Birjand are part of Sistan area. The most important rock units in the upper Cretaceous include ophiolitic mixture, flysh, congelomerate and the oldest unit is related to that era. In this study the geomorphology evidence of the area has been used to investigate the morphotectonic activity. In order to do this purpose, we used sime indices. Review of the samples of sediment aggradation and drainage network on alluvial fans show how climate and tectonic have influenced them. Field observations and sediments granolometry have been used for this purpose. The results of the analysis also show young tectonics and dynamic processes of external activities intensity performance in the region. Also granolometery analysis of the area as evidence of tectonic activity result in alluvial fans landforms transitional to the bajada plains indicated that climate change and wind erosion have higher intensity on landforms.