كاوشي در مفهوم تصوري «خدا» در منابع روايي

An Enquiry into the Conceptual Idea of God in the Sources of Narrations

موضوع اين نوشتار بررسي مهم‌ترين عناوين به‌كاررفته براي اشاره به خداوند در كلمات معصومان عليهم السلام در منابع روايي است. اين عناوين اگر به‌مثابه مفاهيمي پايه كانون بررسي و تامل قرار گيرند، ما را به تحصيل مفاهيم تصديقي ناب‌تري از احكام ذات، صفات و افعال خداوند رهنمون مي‌شوند و در ترسيم نظام منسجم‌تري از خداباوري اسلام به كار مي‌آيند. در اين نوشتار ابتدا احاديثي كه در منابع روايي، صفتي منحصربه‌فرد را به خداوند نسبت داده‌اند، جمع‌آوري شده‌اند و آن‌گاه با تحليل مفاد اين صفات، تلاش شده تا كامل‌ترين مفهوم استخراج شود. بر اساس مهم‌ترين يافته اين پژوهش، سه عنوان «خالِقُ كل شَي‌ ٍ»، «نُورُ السماواتِ وَالْاَرْض» و «الصمَد»، از مهم‌ترين عناوين به‌كاررفته در روايات براي اشاره به خداوند هستند و از ميان آنها عنوان «الصمَد» از قابليت‌هاي مفهومي بيشتري برخوردار است. «صمد» در روايات به نوعي از هستي اشاره دارد كه اصل انيت و تحقق است و هيچ حدي را در مرز و متن وجود نمي‌پذيرد و علي‌رغم تنزه از تعين ماهوي، مي‌تواند محور و مقصود عبادات و مناجات بندگان قرار گيرد.

This paper seeks to study the most important titles which refer to God according to the words of the infallibles (P.B.U.T) in the sources of narrations. If these titles studied and considered as basic concepts, they can contribute to the acquisition of more pure conceptual ideas from the rules of essence and Divine attributes and actions and to drawing up a more coherent Islamic theism. This paper, first, collects the narrations that refer to the attributes of God in the sources of narrations, and then analyzes the menings of these attributes in order to grasp the most precise concept. According to the research finding, "The Creator of all things", "the Light of the heavens and the earth" and "the All-embracing" (al-Samad) are the most important titles in the narrations which refer to God. The title of "All-embracing" found in the narrations refers to the kind of "Being" which is the principle of intention and does not have any limitation in the boundary and text of being, and despite His abstraction from substantive determine He can be the center and object of the worship of servants.