نقد عقل خودبنياد ديني

A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect

استاد محمدرضا حكيمي را بايد يكي از اركان مكتب تفكيك در دوران معاصر به‌شمار آورد؛ شخصيتي كه اين مكتب را با آثار جذاب و خواندني خويش بيش از همه و هميشه بر سر زبان‌ها انداخت و برايش اعتبار و آبرويي درخور كسب كرد. طرح ديدگاه «عقل خودبنياد ديني» از سوي تفكيكيان و از جمله استاد حكيمي، تلاشي براي خالص‌فهمي گزاره‌هاي ديني و پيراستن آن از شوايب انديشه‌هاي التقاطي و وارداتي است. در اين ديدگاه، ابتدا عقل در تقسيمي كلي به دو قسم پيشاديني و پساديني تقسيم مي‌شود و سپس با استناد به اينكه عقل پساديني يا همان عقل خودبنياد ديني به دليل اتصال به كانون لايزال وحي الهي از تمامي انحاي احتياج مبراست، بر استقلال و خودبسندگي اين عقل از ديگر حوزه‌هاي معرفتي تاكيد مي‌شود. در پژوهش پيش?رو با تمركز بر آثار استاد حكيمي و با روش توصيفي و تحليلي به نقد و ارزيابي اين ديدگاه پرداختيم. نتيجه آن شد كه اعتبار اين ديدگاه به دليل ضعف‌ها و كاستي‌هاي درخور توجهش از كفايت لازم برخوردار نيست؛ ضعف‌هايي نظير ابهام در ماهيت و عناصر هويت‌ساز عقل خودبنياد ديني و تعارضات موجود ميان تبيين استاد حكيمي و مباني مكتب تفكيك كه نمي‌توان به‌سادگي از آنها عبور كرد.

Mohammad Reza Hakimi deserves to be considered as one of the pillars of the school of tafkik in modern time. He could introduce this school to the public through his fascinating and readable works. The religious autonomous intellect presented by the followers of school of tafkik including Hakimi is an attempt for finding a clear understanding of religious propositions and purifying them from eclectic and imported ideas. According to the followers of this school intellect is divided broadly into two kinds, pre-religious and post-religious. Furthermore, they emphasize on the independence and self-sufficiency of post-religious intellect and the religious autonomous intellect from other epistemic areas, because they believe that due to its connection with divine revelation this kind of intellect is free from all sorts of needs. Using descriptive and analytical method and concentrating on Hakimiʹs works, this paper criticizes this view. The findings shows this view is not strictly valid because it has serious weaknesses and shortcomings, such as ambiguity in the nature and elements which awe identity to religious autonomous intellect and the contradictions between Hakimiʹs views and the foundations of the tafkiki school, which cannot be easily ignored.