مباني حكم حيات و موت در پديده مرگ مغزي از منظر فقه مذاهب اسلامي

The Bases and Grounds for the Rule of Life or Death in the Phenomenon of Brain Death from the Perspective of Islamic Denominations' Jurisprudence

مرگ طبيعي انسان با توقف قلب و تنفس شروع مي‌­شود و سپس اعضاي ديگر حيات خود را از دست مي­‌دهند كه اين پديده مورد پذيرش پزشكان، فقهاي فريقين و عرف واقع شده است؛ اما عمده­‌ترينِ ترديدها در مرگ انسان، از ناحيه سلولهاي مغزي است كه در چنين حالتي، قلب به­‌فعاليت مي­‌پردازد اما زنده بودن انسان فقط به حيات نباتي وي محدود شده و راه بازگشت به زندگي انساني وجود ندارد و تنها با كمك دستگاههاي پزشكي مي­‌توان حيات ساير اعضاء را تا مدتي حفظ كرد. با توجه به اينكه تشخيص شروع مرحله مرگ بيمار مبتلا به مرگ مغزي به­‌منظور اجراي احكام فقهي و حقوقي مترتب بر فوت­‌شدگان، حائز اهميت است، لذا در اين پژوهش، حيات و موت چنين بيماري در دو حوزه دين و پزشكي مورد نقد و بررسي قرار خواهد گرفت. واكاوي ادله ديدگاههاي مطرح، اين نتيجه را در پي دارد كه از ديدگاه پزشكان، بيمار مبتلا به مرگ مغزي، مرده محسوب مي­‌شود و اما طبق قول منتخب فقهاي فريقين و نظر عرف، بيمار مبتلا به مرگ مغزي، شخص زنده محسوب شده و احكام فقهي و حقوقي مترتب بر فوت­‌شدگان جاري نخواهد گرديد، تا زماني كه مرگ واقعي چنين شخصي احراز شود. نظر منتخب و نتيجه گرفته­‌شده از ادله اين است كه آثار فقهي و حقوقي مترتب بر حكم به فوت بيمار مبتلا به مرگ مغزي تا زمان احراز مرگ واقعي بيمار مبتلا به مرگ مغزي جاري نمي­‌شود.

The natural death of humans begins with ceasing of the heartbeat and breathing, and then other organs will lose their lives. This phenomenon has been accepted as that of death by physicians, and Shiite and Sunni jurisprudents; however, the main doubts about human death are related to the brain cells as in such a state, the heart has its activity, but human life is limited only to a vegetative life and there is no way for returning to human life, and only with the help of medical devices, the life of other organs can be maintained for a period of time. It is important to identify the beginning of the death stage of a patient with brain death in order to enforce the jurisprudential and legal rulings applicable to the deceased; therefore, in this research, the question where such a person is dead or alive was analyzed in two areas of religion and medicine. Examining the reasons behind the views leads to this result that, from the viewpoint of physicians, a patient with brain death is considered dead, but according to the opinion of the Shiite and Sunnite jurisprudents and the common law, the patient with brain death is considered alive; and Islamic jurisprudential and legal rulings applicable to the deceased will not be applicable to such a person until the real death of such a person is established.