معيار بازشناسي عقد از ايقاع

بر اساس ديدگاه مشهور فقها و حقوق‌دانان، اعمال حقوقي منحصر به دو نوع عقد و ايقاع است و در ماهيت بسياري از آنها ترديدي وجود ندارد. اما در خصوص عقد يا ايقاع بودن برخي از آنها، مانند وصيت تمليكي و جعاله، اختلاف ‌نظر ‌وجود دارد. منشأ اين اختلاف نظر، تعدد و تفاوت معيارهايي است كه براي تمايز عقد از ايقاع بيان شده است. روي‌هم رفته مي‌توان چهار معيار براي تمايز يافت: عمل حقوقي اگر از دو ارادۀ وابسته ايجاد شود، عقد، و اگر از يك ارادۀ مستقل به‌وجود آيد، ايقاع است. عمل حقوقي كه با ايجاب و قبول به‌وجود آيد، عقد، و عملي كه فقط با يك ايجاب ايجاد شود، ايقاع است. عمل حقوقي اگر با شأن دو نفر مرتبط باشد، عقد، درغير اين‌صورت ايقاع است. عمل حقوقي كه واجد تمام عناصر عمومي عقود باشد، عقد، و در صورتي كه از نظر قانوني معتبر باشد، ايقاع است. نگارندۀ اين نوشتار بر آن است كه اولاً اثبات كند عمل حقوقي به دو قسم عقد و ايقاع تقسيم مي‌شود و قسم ثالثي به نام برزخ بين عقد و ايقاع وجود ندارد، و ثانياً با استناد به ادلۀ متعددي نشان دهد كه معيار مناسب براي تميز عقد از ايقاع، معيار اول است.