تحولات مسئوليت مدني ناشي از فعل زيان بار تعدد اسباب در قانون مجازات اسلامي جديد 1392

Changes in Civil Liability Arising from a Harmful Act with Multiple Causes in the New Islamic Penal Code

در فرضي كه چند عامل باعث تحقق خسارت مي شوند؛ بحث از نحوۀ توزيع خسارت و سهم هر يك در پرداخت بخشي از آن، يكي از مباحث مهم در حقوق مسئوليت مدني است. با توجه به اينكه مسئوليت در هر حادثه بايد بر اساس قواعد مسئوليتي تعيين گردد، قواعد ذكر شده در حقوق ايران غالباً ناشي از عناوين اجتماع چند مباشر، اجتماع چند سبب در طول يكديگر و اجتماع چند سبب در عرض يكديگر و همچنين اجتماع سبب و مباشر مطرح شده است. قانون مجازات اسلامي در چند مورد رويكردهاي متفاوتي را اتّخاذ نموده است. در قانون مجازات اسلامي جديد، اين رويكردها دچار تحوّلاتي شده اند. به عنوان نمونه راهكار قانون مجازات اسلامي جديد در مورد تحميل مسئوليت بر سبب و مباشر در حالت اجتماع سبب و مباشر كه صرف نظر از ميزان تأثير و به صرف انتساب زيان به آن ضامن است، نشان مي دهد كه از يك سو ملازمه اي ميان فتواي معتبر و مشهور نيست و از سوي ديگر لحاظ كردن پيشنهادها و انتقادها در امر قانون گذاري نشان از حركت در مسير عقلانيت تقنيني دارد. اين پژوهش، با بررسي تحليلي و توصيفي انديشه هاي حقوقي و مواد قانوني نشان مي دهد كه قانون مجازات اسلامي جديد، از حيث نظري تا حد بسيار زيادي، در حل معماي نحوۀ توزيع مسئوليت مدني مانند تعدد اسباب و عوامل ورود زيان و اجتماع مباشرين توفيق يافته است؛ البته بايد اين نكته را نيز متذكّر شويم كه اين قانون نقاط ضعفي هم دارا مي باشد كه در خلال مطالب به آن ها اشاره مي نماييم.

AbstractIn cases that several factors lead to loss, distributing every factors’ share of compensation is one of the most important topics in the law of civil liability. Considering that liability in any event should be determined based on the principles of responsibility, the rules of law in Iran are discussed under the following headings: multi-agent community several agents alongside each other, several agents beside each other, and the combination of cause and agent. Islamic criminal law has taken several different approaches toward these cases. These approaches have been developed in the new Penal Code. In this study, a descriptive and analytical survey of legal thought and legal articles shows that the new Penal code has succeeded – theoretically - to a great extent, in solving the puzzle of distributing civil liability when multiplicity causes and factors of loss, or community of agents occurs. It also should be noted that the law also has some weak points which we will discuss.