مطالعه تطبيقي نظام دسترسي به منابع ژنتيكي و ثبت اختراعات فناوري زيستي در موافقتنامه تريپس و كنوانسيون تنوع زيستي

The Comperative Study on the Access to Genetic Resource and Biotechnology Patent System in TRIPS and The Convention on Biological Diversity

رابطه ميان موافقت‌نامه جنبه‌هاي تجاري حقوق مالكيت فكري (تريپس) با كنوانسيون تنوع زيستي بخشي از يك رابطه گسترده‌تر يعني ارتباط ميان موافقت‌نامه‌هاي چندجانبه زيست‌محيطي با نظام سازمان تجارت جهاني و يكي از موضوعات مهم حوزه تجارت و محيط‌زيست است. علي‌رغم توجه روزافزون به تنوع زيستي و اهميت آن براي تداوم حيات انسان، موافقت‌نامه تريپس، در حوزه‌هاي مشخصي با كنوانسيون تنوع زيستي در تعارض قرار مي‌گيرد. ثبت اختراعات زيستي در قالب ريزسازوارهها و فرآيندهاي زيستي و در نظر نگرفتن حقوق كشورهاي مبدأ منابع ژنتيكي از مهم‌ترين مسائل مورد تعارض است. موافقت‌نامه تريپس، اعطاء گواهي اختراع به اختراعاتي كه از منابع ژنتيكي استفاده كرده‌اند را بدون رعايت اهداف كنوانسيون تنوع زيستي مجاز مي‌داند به‌علاوه، اجازه ثبت اختراع در حوزه‌هايي از فناوري زيستي را داده است، بي‌آنكه محدوديت‌ها و ضوابط خاصي را براي اين قسم از اختراعات قائل شود. ازآنجايي‌كه وضعيت موجود تريپس، تنوع زيستي جهان را تهديد مي‌كند و كشور ايران يكي از كشورهاي غني درزمينه منابع ژنتيكي محسوب مي‌شود، مقاله پيش رو تلاش مي‌كند ضمن مقايسه ناهماهنگي‌هاي اين دو سند و ارزيابي رويكردهاي موجود، راه‌كارهايي را براي كاهش چالش‌هاي زيست‌محيطي موجود از طريق پيشنهاد‌هايي با محوريت اصلاح مقررات مرتبط با ثبت اختراع درتريپس ارائه دهد.

The relationship between TRIPS Agreement and Convention on Biological Diversity (CBD) is part of a broader relationship, that is, the correlation between Multilateral Environmental Agreements (MEAs) together with the World Trade Organization (WTO).In spite of growing attention to biodiversity and its importance for human survival, there is a conflict between TRIPS Agreement and CBD. The environmental patents, such as biological and microbiological processes, micro-organisms in the framework of TRIPS, the possibility of environmental patentsand ignoring the rights of countries, which are the origin of genetic resources, are the most conflicting issues. TRIPS, without observing the objectives of the CBD, has authorized patent to inventions using genetic resources. In addition, the registration of some areas, such as biotechnology inventions, is allowed without considering the adverse effects on biodiversity. The continuity of this situation threatsthe world’s biodiversity. In addition to comparingthe controversial matters in these two documents, this article examines the current approach and presentssome solutions by focusing on TRIPS