بررسي روند تغييرات زماني- مكاني تالاب‌هاي بين‌النهرين و عوامل مؤثر بر آن

Study the Trend of Temporal- Spatial Variation in Mesopotamian Marshlands and Effective Factors

قرن 21 چالش­ هاي زيادي را در پيش رو دارد كه مقوله ­هاي محيط زيستي چون تخريب جنگل­ ها و تالاب­ ها و پيامدهاي آن(سيل، خشك­ سالي و گرد و غبارها) از مهم­ترين اين چالش ­ها بشمار مي ­آيند. تالاب­ هاي بين النهرين به عنوان بزرگ­ترين اكوسيستم آبي خاورميانه، به صورت حوضه­ ي اگزورئيك در جنوب عراق و بخش كوچكي از جنوب غربي ايران قرار گرفته ­اند. اين تالاب­ ها به دليل وسعت زياد، پايداري رطوبتي و هم­ جواري با رودخانه هاي دايمي، يكي از پوياترين زيست بوم­ هاي آب شيرين جهان را در مقياس محّلي- منطقه­ اي بوجود آورده ­اند. اين زيست­ بوم ها با توانمندي­ هاي هيدرواقليمي- اكولوژيكي بسيار ارزش­مند، نقش و جايگاه بسيار مهمي در پالايش محيطي و حيات اقتصادي منطقه دارند. تغييرات كمي و كيفي ناشي از فرآيندهاي نامطلوب انساني- طبيعي در دهه­ هاي اخير تأثيرات مهمي بر ساختار و كاركرد اين مجموعه گذاشته است و نقش تالاب­ ها را از تثبيت ريزگردها و پالايش محيطي به خاستگاه و كانون گرد و غبار منطقه­ اي تغيير داده است. اين پژوهش با روش آماري، تحليلي- اسنادي،روند فروسايي و ناپايداري تالاب­ هاي بين النهرين را به عنوان يكي از علل افزايش گرد و غبار در ايران زمين مورد بررسي قرار مي ­دهد. نتايج نشان داد كه تالاب­ ها تغييرات تدريجي و ناگهاني متعددي را تجربه كرده ­اند. مهم­ترين عوامل مؤثر بر اين تغييرات عبارتند از: تغييرات هيدرواقليمي، توسعه امور زيربنايي(سدسازي، زه كشي و ....) تهديدهاي محيطي (تنش ­هاي سياسي و نظامي، خشك­ سالي و .....) و انواع آلاينده­ هاي انساني(كشاورزي، صنعتي، خانگي) كه در مديريت و برنامه ­ريزي هيدروپليتيك محلي- منطقه ­اي، جهت بهسازي و پايداري محيطي تالاب ­ها و بالطبع كاهش رخداد پديده گرد و غبار بايد لحاظ شوند. اين پژوهش نشان داد كه تصاوير ماهواره­اي توانايي آشكارسازي و توصيف تغييرات زماني- مكاني تالاب­ هاي بين­ النهرين را دارند.

The 21 century encounter with many challenges which the most important challenges are environmental topics such as deforestation and marshlands destruction and it’s consequences( flood، drought and dust). The Mesopotamian marshlands as the biggest middle- east aquatic ecosystem has been placed as exoreac basin in south of Iraq and small part of south-western of Iran. These marshlands have been make one of the most dynamic fresh water ecosystems in the world in regional- local scale because of their great area، moist stability and adjancent with permanet rivers. These ecosystems have very important role and position in environmental refining and economical life of region، because of their valuable ecological hydro- climatic potentials. In recent decades، the qualitative changes resulting from undesiable human- natural processes have had the important effects on construction and function of this complex، and the role of marshlands has been coverted from dust stabilization and environmental refining in to origin and center of regional dust. This investigation with analytic- documentary statistical method، study the degradation and instability trend of Mesopotamian marshlands as one of the factors increasing dust in Iran. The result indicated that marshlands have been experienced many gradual and sudden changes. The most important factors foe these changes consist of hydro- climatic changes، infrostructure affairs development( dams and drainage)، environmental threats( political and military tensions and drought) and human pollutants types( agricultural، industrial and domestic) which should be consider in regional- local hydropolitic management and planning for improvenental stability of marshlands and consequently، decreasing dust phenomena occurrence. This research indicated that satellite images have capability to reveal and describe the temporal- spatial variation of Mesopotamian marshlands.