تحليل حقوقي و اقتصادي سود معين در مضاربه بانكي

Legal Analysis of Decisive Profit in Mudaraba

يكي از ويژگي‌هاي اساسي عقد مضاربه اشاعه طرفين در سود و زيان حاصل از فعاليت تجاري است، به‌ نحوي كه هر كدام از آنها به نسبتي كه در ابتداي عقد بر آن توافق مي‌كنند، در سود به‌دست‌آمده شريك باشند و عامل به عنوان امين مالك تمام تلاش خويش را به كار بندد تا سرمايه وي را در عملياتي سودآور به كار گيرد. اين نوشته در پي آن است تا با تأكيد بر رويه عملي بانك‌ها، مباحث تحليل اقتصادي حقوق و نيز رويه قضايي، وضعيت سود معين در مضاربه بانكي را تحليل نمايد. تحليل اقتصادي موضوع و بررسي رويه عملي نشان مي‌دهد كه در مضاربه‌هاي بانكي عموماً بانك به ‌دنبال آن است تا ميزان معيني از سود را بدون توجه به نتايج واقعي حاصل از فعاليت موضوع مضاربه به‌دست آورد؛ در حالي كه مقتضاي ذات عقد مضاربه تجارت‌ كردن و اشاعه طرفين در سود و زيان حاصل از فعاليت‌هاي تجاري است. به ‌نظر مي‌رسد كه اگر اثر چنين شرطي صرفاً خروج قرارداد از شمول عنوان مضاربه باشد و عقد، يك قرارداد معتبر موضوع ماده 10 قانون مدني دانسته شود، معامله منعقده يك معامله ربوي خواهد بود. از طرف ديگر اگر شرط صرفاً نامشروع تلقي گرديده و باطل و غيرمبطل باشد، كان‌لم‌يكن محسوب شده و همچنان وضعيت توزيع سود ميان عامل و بانـك مـبهم باقي مي‌مـاند. بر اين اسـاس بايد پذيـرفت كه شرط ناظر بر تعيين سود به نحو معين، خلاف مقتضاي ذات عقد مضاربه و به استناد بند 1 ماده 233 قانون مدني باطل و مبطل است. برون‌رفت از اين وضعيت مستلزم فراهم ساختن ساختار لازم براي اجراي قواعد بانكداري اسلامي است.

One of the fundamental features of Mudaraba is jointly participating of both parties of the contract in the whole profit and loss caused by the commercial activity in such a way that each of them has a share in the final obtained profit according to what they have agreed on and the agent as a trustee of the owner does his best efforts to use his capital in a profitable manner. This article aims to analyze the decisive profit in bank Mudaraba by emphasizing on the actual practices of the banks، legal analysis of law issues and also the existing judicial procedure. Generally in bank Mudaraba the bank seeks to gain decisive portion of the reached profit regardless of real consequences of the contract، while the substantial component of this kind of contract، i.e. Mudaraba، is doing commerce and participating in the eventual profit and loss of the activity. Keeping that in mind، it seems that if the only effect of this contractual provision was just transforming the contract into a one which is valid under Article 10 of the Civil Code، the whole transaction would be a usury contract. On the other hand if the provision itself was just recognized illegal and consequently null and non-nullifying، it would be accounted as canceled. So the way of distributing the profit between bank and agent still remains vague. Accordingly it must be accepted that this kind of provision which determines the decisive portion of the gained profit on behalf of the bank، based on the Article 233 (1) of the civil code، is null that nullifies the contract.