بررسي محتوايي بحرالاسرار

A Survey on the Content of Bahr al-Asrar

ظهور قرآن، در ميان عرب‌ها به پيدايش و گسترش بسياري از علوم مانند بلاغت، نحو، قرائت، تاريخ، تفسير و... انجاميد. يكي از حوزه‌هاي علوم قرآني،‌ انواع تفسيرهاي گوناگون و رويكردهايي است كه در دوره‌هاي مختلف از اين اثر بزرگ ايجاد شده است؛ تفسير‌هاي عرفاني قرآن مجيد از اين جمله است و البته ايرانيان مسلمان در دوره‌هاي گوناگون، در اين زمينه آثار بسياري آفريده‌اند. در اين نوشتار، كوشش مي‌شود تا جايگاه تفسير تك‌سوره­اي منظوم و عرفاني بحرالاسرار بازشناسي شود. اين اثر يكي از تفسيرهاي مهم و ناشناختة عصر قاجار است. اين تفسير به قلم ميرزا محمدتقي كرماني، ملقب به مظفرعليشاه، است. او از عارفان مشهور اوايل دورة قاجار و از اجداد مرحوم سعيد نفيسي است. تفسير منظوم بحرالاسرار يا سبع‌المثاني، ‌تفسير عرفاني سورة حمد، در قالب مثنوي است كه حدود 4000 بيت را در بر مي‌گيرد. مظفرعليشاه در اين تفسير، افزون‌بر بيان مراتب وجود، سوره مباركۀ حمد را در بيست بحر شرح مي‌دهد و نكته‌هاي باريك عرفاني آن را در اين بحرها بيان مي‌كند. در ميان اين ابيات، اشاراتي نيز به نثر مي‌شود و گاهي مطالبي از آيات قرآن و احاديث ائمه و اشعار بزرگان مانند مولانا، براي تأكيد استفاده شده است. در اين مقاله با معرفي اين اثر و مفسر آن، به درون‌مايه و محتواي اين منظومه پرداخته مي‌شود.

The emergence of the Quran among the Arabs led to the development of many sciences, including rhetoric, grammar, reading, history, interpretation and so forth. One of the fields of Quranic studies is interpretations and approaches that has been done in different periods of this world's major work. Mystical interpretations of the Holy Quran is one of these works that Iranian Muslims created in this field in different eras. This paper attempts to recognize the status of poetic and mystical interpretation of Bahr al-Asrar which is one of the most important and still being unrecognized works of the Qajar era. This interpretation is written by Mirza Muhammadtaghi Kermani known as Mozafar Alishah who is one of the famous mystics of early Qajar period and is an ancestor of the late Saeed Nafisi. Bahr al-Asrar interpretation or Sab al-Masani is a mystical interpretation written by Surah al-Hamd in Masnavi which takes about 4,000 distiches. Although this work has been printed several times by lithography and once printed by movable-type printing system, but for different reasons the prints are without scientific basis. In this Interpretation Mozafar Alishah describes Holy Surah al-Hamd in twenty Behers and expresses mystical moments in these Behers as he expressed the levels of existence. During these verses there are references in prose, and sometimes he uses the Quran, Imams' Hadiths and lyrics from great poets to emphasize the importance of his work. In this study the themes and content of this work were discussed, as the work and the interpreter were introduced.