تصوير ايران در رمان سمرقند اثر امين معلوف، پژوهشي در ادبيات تطبيقي

Iran and Iranians’ representation in Samarghand novel by Amin Maalouf: A study in comparative literature

ديدگاه هاي فردي و گروهي در تكوين روابط انساني نقش بسيار مهمي دارند و بررسي اين ديدگاه ها از ابعاد مختلف، در حيطه تصويرشناسي است. تصويرشناسي در حوزه هاي مختلف علمي نمود دارد؛ اما در ادبيات تطبيقي به رويكرد نسبتاً جديدي اطلاق مي شود كه به مطالعه تصوير «ديگريِ برون فرهنگي» در ادبيات ملي يا بررسي تصوير يك «من» در ادبيات «ديگري» مي پردازد. امين معلوف، نويسنده لبناني تبار، در رمان سمرقند با محور قرار دادن زندگي خيام و ماجراهاي وي با حسن صباح و خواجه نظام الملك، تاريخ ايران را در عصر سلجوقيان و عهد مشروطه بازنمايي كرده است. وي با تخيل سرشار و دانش فراوان تاريخي خويش، رماني تاريخي نوشته كه اغلب به واقعيت نزديك و گاهي از آن دور است. اين امر از يك سو، ناشي از درك خوانده ها و يافته هاي موجود درباب تاريخ ايران و ايراني در «افق فرهنگي» معلوف است و از سوي ديگر، ناشي از قالب، محتوا و الزامات رمان و رمان نويسي؛ با اين حال، روح تسامح و تساهل بر اين اثر غالب است. درمجموع، مي توان گفت ارتباط نويسنده با «ديگريِ ايراني» غالباً واسطه اي و غيرمستقيم (بينامتني و بيناذهني) بوده و خوانش او از اين «ديگري» اغلب واقع گرايانه و در مواردي برخاسته از نگاهي غيربومي گراست و گاهي هم به استروتيپ ها و ساده انگاري نزديك مي شود. روش پژوهش، تاريخي و جامعه شناختي است. نگارندگان با تكيه بر اسناد و مدارك تاريخي و اجتماعي و تحليل آن ها، بازنمايي ايران و ايرانيان را در رمان سمرقند مطالعه كرده اند.