بازشناسي و تحليل الگوي نُه گنبد در معماري ايراني از خلال متون ادبي

Recognition and the analysis of Nohgonbad Pattern in Iranian Architecture Through Literary Texts

منابع ادبي مهم ترين اسناد مكتوب گذشته اند كه غير از معرفي ظرايف زبان و ادب فارسي، متضمن نكاتي اند كه در بازشناسي مواد مطالعاتي ديگر زمينه هاي پژوهشي، به ويژه هنرهاي كاربردي و معماري، بسيار سودمندند. از اين جنبه ادبيات و اهميت آن، در پژوهش هاي معماري چندان كه بايسته است، استفاده نشده؛ بر همين اساس، پاره اي از الگو هاي معماري گذشته با عناويني معرفي شده اند كه هرگز با نام هاي اصيل و نخستينشان برابر نيستند. در پژوهش پيش رو، داده هاي معماري موجود در برخي از منابع ادبيِ مربوط به سده هاي چهارم تا دهم هجري، با رويكرد تطبيقي بررسي شدند و به موجب آن، تعداد چشمگيري از پلان ابنيه با كاركرد تشريفاتي (داده معماري) با توصيف كاخ ها و كوشك ها در منابع ادبي (داده ادبي) تطبيق داده و تلاش شد تا الگو و كاركرد گونه اي از معماري تشريفاتي بازشناسي شود. نتايج تحقيق نشان مي دهد ويژگي عمومي اين گونه معماري، داشتن شكل مربع و نُه بخشي است كه در سده هاي نخستين دوران اسلامي در ادبيات معماري با جهان بيني مشخصي كه اين آثار را مِثالي از آسمان هاي نُه گانه دانسته اند، «نُه گنبد» خوانده شده است. پيشينه اين گونه مشخصِ معماري، يعني نُه گنبد، به آپاداناي هخامنشي بازمي گردد و با عنايت به جهان بيني اسلامي، در سده هاي متاخر به «هشت بهشت» معروف شده است.