تحولات اصلاحات قضايي در دوره اميركبير و سپهسالار

n analysis of the relation between reforms implemented by Amir Kabir and Sepahsalar in the judiciary system of the Nasery era

در عهد ناصري، اميركبير و سپهسالار، داراي برنامه­ هاي اصلاحي در سازمان قضايي هستند. در زمان اين دو، مهم ترين چالش‌هاي قضايي، محاكم عرف و شرع، ميزان و نحوه دخالت روحانيون در قضاوت و تغيير نگرش در حوزه قضا است. در اين مقاله، نسبت اين دو اصلاح نظام قضايي، بررسي شده است. نتيجه مطالعه، نشان مي دهد اصلاحات عمده اميركبير در نظام قضايي شامل: اصلاح محضر شرع، ايجاد ديوان خانه عدالت، الغاي سنت بست­ نشيني و كاهش مواجب و حقوق علما؛ بوده و نيز سمت و سوي اصلاحات سپهسالار در نظام قضايي اعلان و اجراي كتابچه دستورالعمل ديوانخانه عدليه، نگارش تعدادي قانون براي حمايت از حقوق رعيّت و تحديد قدرت حكام و ايجاد ساختار قضايي مدرن بوده است. هر دو اصطلاحگر تلاش داشتند تا محكمه عرف را در برابر محكمه شرع قوت ببخشند. به نظر مي­ رسد گذشته از شباهت اين دو، عملاً دو رويكرد متفاوت براي اصلاح داشته­ اند. امير به دنبال اجراي عدالت به معناي كلاسيك آن با انجام اصلاحاتي تحت تأاثير غرب بوده است. اما سپهسالار، سعي دارد تا ايجاد قانون، بعنوان موتور محركه بخش‌هاي ديگر جامعه در جهت ترقي و تجدد استفاده شود.

During the Naseri era, both Amir Kabir and Sepahsalar had reforming plans for the judiciary system. The most significant challenges of their administration period included the religious versus conventional courts, the extent to which clergymen could intervene in judiciary affairs and a change of attitude in the scope of judiciary affairs. This study has investigated the relationship between these two reformative plans. The results indicates the major reforms implemented by Amor Kabir as follows: the reformation of the religious court, establishing the court of justice (house of justice), revoking the convention of sanctuary and a pay cut for the clergymen, whereas Sepahsalar executed the following reforms: publishing the guide booklet of the judiciary power's court house, enacting laws to support the proletariat rights, restricting the ruler's authority and creating a new judiciary structure. Both reformers tried to strengthen the conventional court against the religious court. It seems that, regardless of similarities, they were following different approaches. Amir must have intended to perform justice through some reforms influenced by Occidental trends, whereas Sepahsalar tried to use the law as a driving force for other sectors of the society to move toward development.