بررسي و تحليل لذت‌گرايي اخلاقي در رباعيات خيام

A Survey of Khayyam`s Ethical Hedonism as Reflected in His Rubaiyat

در اين پژوهش تلاش مي‌شود تا نظريه اخلاقي مورد نظر حكيم عمر خيام نيشابوري با توجه به رباعيات منسوب به وي مورد بررسي قرار گيرد و نسبت آن با فلسفه اخلاق اسلامي مورد مدّاقه قرار گيرد. اهميت مساله با توجه به تاثير عميق خيام در ادبيات(شعر، رباعيات) و تفسيرهاي متفاوت و بعضا متعارض از فلسفه و نظريه اخلاقي وي مشخص مي‌گردد. بنابراين هدف اصلي ما از اين پژوهش تحليل ابيات وي و استخراج نظريه اخلاقي است كه خيام از آن حمايت مي‌كند. از سوي ديگر در اين نوشتار به دنبال تعيين نسبت نظريه اخلاقي وي با نظريات اخلاقي معاصر هستيم. بررسي ابيات و رباعيات خيام نمايانگر اين است كه وي از نوعي لذت‌گرايي اخلاقي حمايت مي‌كند كه با ارضاي اميال و خواهش‌هاي نفساني در لحظه قرابت دارد. پرواضح است كه چنين نظريه‌اي با انديشه متفكران اسلامي همچون ابن‌سينا و ابن‌مسكويه كه بر لذايذ عقلاني و معنوي تاكيد مي‌كنند در تعارض قرار مي‌گيرد. البته اين نظريه اخلاقي معلول فلسفه و جهان بيني شكاكانه‌اي است كه از متن انديشه‌هاي خيام قابل استخراج است. اما براساس يافته‌هاي اين تحقيق از نظر افرادي همچون شهيد مطهري و علامه جعفري رباعياتي كه رنگ و بوي شكاكانه و پوچ‌گرايانه دارد از آن خيام نيست و صرفاً به او نسبت داده شده است. با چنين فرضي مبناي نسبت دادن پوچ‌گرايي به خيام و در نتيجه لذت‌گرايي به او متزلزل خواهد شد.

In the study it has been intended to examine Omar Khayam`s ethical theory as reflected in his ruaiyat and its relation to Islamic ethical philosophy. The necessity of the study lies in Khayam`s fundamental influence in literature and various and, in some cases, contradictory comments of his philosophy and ethics. and again, it is intended to study his ethical view in comparison with contemporary ethical views. As explained in the paper, Khayam supports a sense of ethical hedonism tending to satisfy human temporal desires. Such a wiew, therefore, would be against that of great Muslim thinker like Avicenna and Ibn Miskawayh emphasizing on reasonable and spiritual pleasures. Needless to say, such a view has been caused by his skeptical philosophy of the universe understandable from his poems. Finally, given view of such scholars as Motahhari and Ja`fari in denial of skeptical rubaiat to be from Khayam, one may not view him as pessimist and supporter of hedonism.