تحليل انتقادي كتاب فضائلُ مصرَ و أخبارُها و خواصُّها

The Critical Analysis of the Book "Fazael o MesravaAkhbarohavaKhavasoha" By IbnZolagh (306-387 AD.)

مقالۀ حاضر با هدف نقد و بررسي كتاب «فضائلُ مصرَ وأخبارُها وخواصُّها » اثر ابن زولاق، دربارۀ پويش علمي تاريخ نگارى اسلامي ـ ادبيِ تمدّن فاطميان و تاريخ ­ محلّي به نگارش درآمده است. اين نوع تاريخ نگاري اسلامي ـ ادبي با سنّت ريشه دار و اصالت خاصّ خود، پيوسته مورد اهتمام مؤرخان مسلمان و از جمله ابن زولاق بوده است. وي به نگارش تاريخ محلّي مصر پرداخت و كتابش در زمرۀ يكي از گونه هاي اصيل و قانونمند تاريخ نگارى اسلامي يعني تاريخ محلّي شهرهاي متنوع جهان اسلام مطرح شد. اثر علمي ابن زولاق، تلاشي ارزشمند و گامي بلند در تبيين عمق واعتلاي تاريخ نگارى محلّي فاطميان است و به روش توصيفي ـ تحليلي، نقد و ارزيابي مي شود. از نتايج به دست آمده در اين وجيزه، مي توان به عوامل ظهور اين نوع تاريخ نگاري نزد ابن زولاق، از جمله انگيزۀ وطن دوستي و جايگاه برجسته آن و علاقه شخصي اين مؤرخ محلّي به ثبت وقايع تاريخي محلّ زندگي اش و نيز تشويق حاكمان محلّي اشاره كرد. هم چنين، نويسنده در بررسي تاريخ محلّي، رويكرد تاريخي ـ روايي و بر اساس شيوۀ حديثي ـ خبري از شيوه هاي تنظيم در تاريخ نگاري اسلامي بهره برده است و مطالب كتاب را غالباً بر اساس تقسيم بندي ادواري و زماني، ارائه مي كند.

The present article is written with the aim of reviewing and evaluating the book “Fazael o Mesra va Akhbaroha va Khavasoha” by IbnZolagh, which is about scientific search of Islamic-literary historiography of Fatimid civilization and the local history. This type of Islamic-literary historiography with its rooted tradition and its specific originality has always been regarded by Muslim historians, amongst them IbnZolagh. He wrote the local history of Egypt and his book became known as one of the original and orderly types of Islamic historiography that is the local history of the different cities of the Islamic world. The scientific work of IbnZolagh is a valuable effort and a long step in explaining the depth and transcendence of local historiography of Fatimid and is reviewed and evaluated by descriptive-analytic method. Of the obtained results in this terse article the factors of the emergence of this type of historiography for IbnZolagh, including patriotic motive and its prominent position and the personal interest of this local historian to record the historical events of the city where he lived and also the encouragement of local authorities could be mentioned. Also the writer in reviewing the local history has benefited from historical-narrative approach and from regulative practices in Islamic historiography according to hadith-report method and mostly presents book contents based on a cyclical and temporal classification.