بررسي گرده‌شناسي و ريزريخت‌شناسي سطح اندوكارپ دانۀ دو گونه تنگرس Rhamnus cathartica L و Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey از تيرۀ Rhamnaceae در شمال ايران

Pollen Morphology & Endocarp Studies of Rhamnus cathartica L., and Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey (Rhamnaceae) in North of Iran

در پژوهش حاضر، دوگونۀ Rhamnus pallasiiو catharticaRhamnus از تيرۀ Rhamnaceaeدر شمال ايران ازنظر ريزريخت‌شناسي سطح دانه و گرده‌شناسي بررسي شدند. ويژگي‌هايي ازجمله محور قطبي (P)، محور استوايي (E) و نسبت طول محور قطبي به طول محور استوايي (P/E) گرده با ميكروسكوپ نوري، شكل كلي دانۀ گرده در نماي قطبي و استوايي، تزئينات سطح اگزين و سطح اندوكارپ (درون‌بر ميوه) دانه با عكس‌برداري ميكروسكوپ الكتروني (SEM) بررسي شدند. نتايج نشان دادند شكل عمومي دانۀ گردۀ گونۀ Rh. pallasii از ديد قطبي كروي Spheroidal تا سه‌گوش Subtriangular و از ديد استوايي subprolate، سه‌شياره (tricolporate) و داراي پل‌هاي عرضي استوايي در محل شيارهاست. تزئينات خارجي در زيرگونۀ Rh. pallasii subsp. sintenisiiمشبك توخالي با ابعاد متفاوت، در زيرگونۀ Rh. pallasii subsp. iranicaمشبك پر با سطح صاف و در Rh. × spathulifolia مشبك و ميزان تراكم شبكه‌ها كم است. در تمام تاكسون‌هاي فروگونه‌اي، ميوه شفت شامل 2 تا 3 دانه، دانه تخم‌مرغي‌شكل به رنگ قهوه‌اي روشن و تيره، داراي يك شيار در سطح شكمي و تزئينات سطح آن Foveolate (داراي چاله‌هاي آبله‌گون و برجستگي‌هاي نامنظم) است. بزرگ‌ترين دانه درگونۀ Rh. pallasii، طولاني‌ترين‌ترين شيار در زيرگونۀ Rh. pallasii subsp. pallasii، كوچك‌ترين دانه در زيرگونۀ Rh. pallasii subsp. sintenisii، كوتاه‌ترين‌ترين شيار در Rh. × spathulifolia و گونۀ Rh. cathartica و بزرگ‌ترين دانه در واريتۀ Rh. cathartica var. cathartica مشاهده شد. نتايج پژوهش حاضر نشان مي‌دهند تزئينات سطحي دانۀ گرده براي جداسازي زيرگونه‌ها و واريته‌ها مفيد است و طبقه‌بندي كلاسيك در مورد زيرگونه يا بخش را تأييد مي‌كند؛ ازسويي، اندوكارپ دانه صفت تاكسونوميك مناسبي براي تقسيم‌بندي زيرگونه‌ها نيست و صفت‌هاي بررسي‌شده بين تاكسون‌ها بسيار مشابه هستند.

Pollen morphology of Rhamnus pallasii and Rhamnus cathartica from the family of Rhamnaceae in North of Iran was examined under LM and SEM. Polar axis (P). Equatorial axis (E) and P/E were measured under LM. Exile ornamentation and endocarps of seeds were observed by scanning electron microscope. Based on pollen data, Rh.pallasii the shape is spheroidal and subtriangular in polar view; moreover, subprolate and tricolprate shapes were observed in equatorial view. Ornamentation of exine was obscure or indistinctly reticulate in Rh. pallasii subsp. iranica and Rh. X spathulifolia. Fruit of examined species was dropped with 2-3 seeds. All seeds were presented in ovate shape with light-brown color. Ornamentation of endocarp was foveolate and promaninted spotty. The biggest seed was presented in Rh. Pallasii and the smallest was observed in Rh. Pallasii subsp .Pallasii. The results of current research showed that ornamentation of exine is a valuable taxonomic character in the examined species; in addition, endocarp of seeds was to a great extent similar.