چرا در فرهنگ عامه پايان شاهنامه خوش پنداشته مي شود؟

مَثَلِ «شاهنامه آخرش خوش است» از پرآوازه ترين مَثَل ها در فرهنگ ايراني است. هنگامي كه براي كسي امري ناخوش رخ مي دهد و ديگري بِدان خشنود است، در واكنش اين سخن را به كـار مي برد. مي دانيم كه شاهنامه با تازشِ تازيان به ايران پايان مي پذيرد؛ پس چگونه است كه پايان آن را خوش پنداشته اند؟ در پاسخ، گروهي «خوش» را در معناي تهكمي، يعني ناخوش دانسته و گروهي ديگر، «خوش» را در معناي اصلي واژه پنداشته اند. نگارنده از يك سو اين احتمال را مي دهد كه پايانِ خوشِ شاهنامه به كين كشي از كُشنده يـزدگـرد سوم بازمي گردد. در باور ايراني انتقام از كُشنده شاه، واجب و مقدس بوده است و آشكارا اين را در جاهاي گوناگون شاهنامه مي بينيم؛ پس از آن روي كـه بيژن، ماهويِ سوري را مي كُشَد و بدين سان انتقامِ خونِ يزدگرد را مي گيرد، پايانِ شاهنامه را خوش پنداشته اند. از سوي ديگر، مَثَلِ پرآوازه را مي توان از جمله ادبياتِ آخرالزماني (پيش گوييِ استقرار دوباره قدرت ايرانيان) پنداشت كه پس از سقوط صفويه به دست بيگانگان، در ميان مردم رواج يافته است؛ چنان كه با سقوط ساسانيان، اين گونه ادبي مرسوم مي شود.