پارادوكس محتوايي در شعر فارسي

(Content Paradox in Persian Mystical Poetry and the Indian Style (Sabk-e hendi

متناقض‌ نماي محتوايي، كلامي است كه در آن خود مفاهيم داراي تناقض بوده و با هر زباني بيان شود، باز هم، تعجب‌انگيز و متناقض به نظر مي‌رسد، مثلاً اگر به جاي «آزادي را گرفتاري دانستن» «گرفتارِ رهايي» و به جاي «بي‌گناهي را گناه شمردن» «جرمِ بي‌گناهي» آورده شود، باز هم متناقض‌نما مي‌شوند. اينگونه متناقض‌نماها به خاطر زيبايي‌آفريني گفته نشده، بلكه هدف سخنور در آن، بيان و ارائة واقعيت‌هاست، اين واقعيت‌ها در نگاه نخست شگفت-انگيز و غيرمنطقي به نظر مي‌رسد، امّا در حوزه سنت‌هاي ادبي چنين سخناني داراي توجيهات دل‌انگيزي هستند. در اين جستار اقسام متناقض‌نماهاي محتوايي و عوامل شكل‌گيري آنها مورد نقد و بررسي قرار گرفته و سعي شده است، روشن شود كه كشف و تحليل اين هنرسازه، چه كمكي در روند عمل فهم، مي‌تواند به خواننده بكند؟ شيوۀ پژوهش در اين مقاله، براساس نحوۀ كاربرد مصداقهاي اين شگرد ادبي در آثار مهم عرفاني و سبك هندي و ملاحظۀ ديدگاه‌هاي صاحب‌نظران و دريافت شخصي نگارنده از اين هنر بلاغي صورت گرفته است.

Content paradox is surprising in whatever way it is expressed. Such paradoxes are not uttered for the aesthetic beauty but in order to tell the realities of the time. Though they sound illogical and odd, yet in the domain of classical tradition they are accompanied with beautiful explanations. Content paradoxes are of two kinds, interpretive and complex. Darker that lamps, excitement brings calm, stationary and moving, full of emptiness, and destruction leading to construction belong to the interpretive kind. Familiar stranger, good omen owl, sad happiness, the weakened strong and lucid dumb and verbal silenced are examples for the complex type. In this study different types of paradoxes are discussed in order to help the reader in his understanding of the text.