رويارويي امپراتوري‌هاي انگليس و عثماني در منطقه‌ي خليج فارس (1918-1871م/ 1336-1288ق)

British and Ottoman encounter in Persian Gulf

مقاله حاضر به بررسي علل، چگونگي و فرجام رويارويي دولت­هاي انگليس و عثماني در خليج فارس، كرانه­ ها و پس كرانه­ هاي آن در فاصله سال­هاي 1918-1871م/ 1336-1288ق مي­ پردازد. در حدود ربع پاياني قرن نوزدهم ميلادي با تغيير در مناسبات و روابط قدرت­ها، انگليس در مقام قدرت برتر جهان، به منظور حفظ منافع خود در خليج فارس، با سياست­هاي سيّال و چند وجهي، در برابر ديگر مدعيان ايستاده بود. اهمِ اين منافع عبارت بودند از: استفاده از ذخاير نفتي، به دست گرفتن شاهراه ترانزيت شرق و غرب و حفظ منافع خود در هندوستان. از طرف ديگر، عثماني كه در سراشيبي اضمحلال قرار داشت، براي جبـران ناكامي­ هايش در اروپا و در تلاش براي باقي ماندن در جمع قدرت­هاي بين­المللي مي­ كوشيد با تجديدِ اقتدار درخشانِ گذشته­ اش در منطقه خليج فارس، امپراتوري خود را احيا كند. طرح اتحاد جوامع اسلامي، مخالفت با سياست مبارزه با تجارت برده و دزدي درياييِ انگليس، نفوذ در شيخ­ نشين­ هاي بحرين، كويت و قطر، كشورهاي متصالح و شبه جزيره عربستان، مهم­ترين سياست­هاي عثماني در مقابله با انگليس در خليج فارس، كرانه ­ها و پس كرانه­ هاي شمالي و جنوبي آن بود. در پايان جنگ جهاني اول انگليس موفق شد سياست­ها و اقدامات عثماني را نقش بر آب كند و اين امپراتوري وسيع را در همه­جا­، از جمله منطقه خليج فارس، به شدت تضعيف و به نفع خويش، تجزيه نمايد.

This article considers causes, conditions and result of British and Ottoman encounter in Persian Gulf from 1871 to 1918. In the last quarter of 19^th century, Britain as the superior power was defending his interests in Persian Gulf from other claimants with different policies. More important interests were: consuming oil resources, controlling the main path from east to west and protecting his interests in India. On the other hand, Ottomans were trying to revitalize their power in Persian Gulf to compensate for their unsuccessful attempts in Europe and staying among international powers. Idea of uniting Islamic countries, disagreement with British opposition policy against slave trading and piracy, influencing Sheikhs of Bahrain, Kuwait, Qatar and Saudi Arabia, were most important policies of Ottomans. In the end of First World War, British could reveal Ottomans policies and break down this empire everywhere including Persian Gulf.