بررسي مقاومت به خشكي گلرنگ‌هاي بهاره در مناطق مختلف

Study on Drought Resistance in Spring Safflower ( Carthamus tinctorus L.) in Different Locations

گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) بومي ايران بوده و با شرايط آب و هوايي كشور سازگاري خوبي دارد. 16 ژنوتيپ گلرنگ در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در شش ايستگاه تحقيقاتي سرارود (كرمانشاه)، مراغه، قاملو (كردستان)، خدابنده (زنجان)، شيروان (خراسان شمالي) و كوهدشت (لرستان) به‌صورت دو آزمايش جداگانه در شرايط تنش و بدون تنش رطوبتي در بهار كشت گرديد. شاخص‌هاي كمّي مقاومت به خشكي شامل شاخص حساسيت به خشكي (SSI) ، شاخص متوسط محصول‌دهي (MP)، شاخص تحمل به خشكي (STI) ، ميانگين هندسي محصول‌دهي (GMP) و شاخص تحمل (TOL) براي عملكرد دانه و نيز پايداري غشاي ژنوتيپ‌ها محاسبه گرديد. نتايج نشان داد كه شاخص تحمل به خشكي (STI) مناسب‌ترين شاخص براي ارزيابي مقاومت به خشكي ژنوتيپ‌ها بوده و برآورد اين ضريب از ميانگين كل ايستگاه‌ها نشان داد كه ژنوتيپ‌هايCW-4440 ،Gilaو PI-537598 با بيشترين ميزان STI داراي عملكرد بالا در هر دو شرايط رطوبتي بودند. انحراف معيار STI اين سه ژنوتيپ نشان داد كه Gila پايداري كمتري از نظر اين شاخص داشته و نهايتاً دو ژنوتيپ ديگر شايستگي بيشتري براي گزينش داشتند. تجزيه واريانس شاخص پايداري غشاي (CMS) نشان داد كه بين ژنوتيپ‌ها اختلاف معني‌داري در سطح احتمال يك درصد وجود دارد. رقم S-541 داراي بيشترين پايداري غشاي و رقم KINO-76 داراي كمترين ميزان پايداري غشا بود. پايداي غشا با شاخص‌هاي STI,MP,GMP هم‌بستگي مثبت و معني‌داري نشان داد. يعني ژنوتيپ‌هاي داراي غشاي پايدارتر در شرايط واقعي و محيط طبيعي نيز مقاومت به خشكي بالايي نشان داده بودند. بنابراين آزمون پايداري غشا مي‌تواند به‌عنوان يك روش سريع براي غربال ژنوتيپ‌ها در مراحل اوليه اصلاحي مورد استفاده قرار گيرد. تجزيه كلاستر براساس سه ضريب مقاومت به خشكي(STI,MP,GMP)، پايداري غشا (CMS) و عملكرد در دو شرايط تنش و بدون تنش خشكي ژنوتيپ‌هاي تحت بررسي را به سه گروه تقسيم نمود. گروه‌بندي حاصل از تجزيه كلاستر نيز توانست چهار ژنوتيپ برتر CW-4440 ،PI-537598، Gila و S-541 را شناسايي كرده و تأكيدي بر نتايج حاصل از ديگر روش‌ها بود.

Safflower (Carthamus tinctoius L.) is an Iranian native crop that is adapted to different environmental conditions of this country. Sixteen safflower varieties/lines were spring-planted in 6 research stations including Sararood (Kermanshah), Maragheh, Ghamlo (Kordestan), Khodabandeh (Zanjan), Shirvan (North Khorasan)and Khohdasht (Lorestan) with and without drought stress conditions each in a RCBD with 3 replications. Some drought resistante indices including Mean of Productivity (MP), Geometric Mean of Productivity (GMP), Tolerance (TOL), Stress Tolerance Index (STI), Stress Susceptibility Index (SSI) for seed yield and genotypes Cell Membrane Stability (CMS) were calculated. Results showed that STI was the most appropriate index to identify drough resistant genotypes. Estimation of STI from mean of all stations revealed that Gila, CW-4440 and PI-537598 with high STI showed high seed yield in both stress and non-stress conditions. Caculation of STI standard deviation for these genotypes showed that Gila had less STI stability over the locations than other two genotypes so, CW-4440 and PI-537598 are more stable in drought stress resistance. Analysis of variance for cell membrane stability (CMS) of genotypes showed the significant differences in 1% level of probability between genotypes. S-541 had the highest and Kino-76 had the lowest CMS. There were significant and strong correlations between STI, MP and GMP with CMS namely, genotypes with more stable membrane having more drought resistance in field condition. So, cell membrance stability can be a useful and fast method to screen germplasm and identify drought resistant genotypes. Cluster analysis based on STI,MP,GMP, CMS and seed yield in both stress and non-stress conditions divided genotypes into 3 groupes. Results of clustering also identified S-541, Gila, CW-4440 and PI-537598 as 4 superior genotypes and confirmed the results of other methods.